Δευτέρα 7 Σεπτεμβρίου 2020

 




TO AΙΩΝΙΟ, ΤΟ ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΟ ΚΑΙ ΤΟ ΠΡΟΣΚΑΙΡΟ 

"Θέλει αρετήν και τόλμην η ελευθερία" (Κάλβος, Εις Σάμον)


Άρθρο του Στρατή Παπαμανουσάκη


     Ανάμεσα στο αιώνιο καθολικό Είναι και στο πρόσκαιρο επί μέρους Γίγνεσθαι, το διαχρονικό Δέον διατρέχει συνεχώς την απόσταση από τη θεωρία στην πράξη, από τη γνώση στη βούληση, από την αλήθεια στο κάλλος της συμπαντικής αρμονίας. Αυτή η διαλεκτική της φιλοσοφίας από τη θέση στην αντίθεση, για να καταλήξει στη σύνθεση, διέπει την ιστορία και την κοινωνία, τη φύση και τον άνθρωπο, το παρόν και το μέλλον.

    Το εθνικό ζήτημα της Ελλάδας σήμερα, η εντεινόμενη τουρκική επιθετικότητα, η προσβολή της εθνικής κυριαρχίας της χώρας κυριαρχεί πλέον στην ελληνική πραγματικότητα. Το ξεχασμένο πλέον ''έθνος'' επανήλθε και στη φρασεολογία της αδαούς (;) τηλεοπτικής δημοσιογραφίας, η οποία διερωτάται που οδεύει η κατάσταση. Το εθνικό ζήτημα επικρατεί ακόμη και στον άδειο λόγο των ανερμάτιστων δημοσιολόγων, που ομιλούν περί Χάγης ως εάν επρόκειτο περί περιοχής της Ομονοίας (παραγνωρίζοντας,  λόγου χάρη, ότι η Τουρκία δεν αποδέχεται το θαλάσσιο δίκαιο, ότι η απόφαση της Χάγης ενώ θα είναι συμβιβαστική, δεν θα είναι υποχρεωτική και ότι τό Δικαστήριο προς καθορισμό των θαλασσίων ζωνών εξετάζει την κατάσταση στις εκατέρωθεν ακτές, δηλαδή θα υπεισέλθει σε θέματα "γκρίζων ζωνών", και επομένως ότι για τη χώρα η διαδικασία της Χάγης θα έχει άκρως δυσμενή αποτελέσματα). Αλλά κυρίως τα εθνικά θέματα επιβάλλονται επίσης και στις ανιστόρητες, κοντόφθαλμες και επιζήμιες προτάσεις των πολιτικών του πάση θυσία διαλόγου, της πολιτικής του κατευνασμού, της αντιμετώπισης του εθνικού μας ζητήματος υπό το πρίσμα της οικονομίας, της συνεκμετάλλευσης και του  συμβιβασμού. Αυτές οι απορίες, οι καθοδηγήσεις και οι πρακτικές απαιτούν προς απάντηση λίγη ιστορία, λίγη διπλωματία και λίγο πατριωτισμό.

    Στη διαλεκτική της ιστορίας κυριαρχεί το αιώνιο ζήτημα της ιστορικής πορείας, ευθύγραμμης, κυκλικής ή σπειροειδούς ανέλιξης. Μέσα στην ιστορία διακρίνεται το διαχρονικό Ανατολικό ζήτημα, τουλάχιστον από τους περσικούς πολέμους και μετά (αν εξαιρέσομε τον Τρωϊκό πόλεμο), τις Σταυροφορίες και τις μεταγενέστερες σφοδρές συγκρούσεις Ανατολής και Δύσης (από την αραβική επέκταση και την απόκρουση της, μέχρι τον Μεγάλο Πόλεμο και έως τους πρόσφατους πολέμους του πετρελαίου του Κόλπου). Και εμφανίζεται σήμερα το πρόσκαιρο πρόβλημα του νεοθωμανισμού, που όμως για να ερμηνευθεί πρέπει να αναχθεί και στους γενικούς νόμους της ιστορίας και στην ειδική πορεία του Ανατολικού ζητήματος. Ειδικότερα η Ελλάδα δεν μπορεί να αγνοεί την ιστορία από το Ματζικέρτ μέχρι τη  Άλωση, από το 1821 μέχρι το 1922, από τις σφαγές και τις λεηλασίες των Σεπτεμβριανών της Σμύρνης και της Πόλης μέχρι την εισβολή στην Κύπρο και τα Ίμια. Ο νεοθωμανισμός αποτελεί την έξαρση της τουρκικής επιθετικότητας, που από την πολιορκία της Βιέννης προσπαθεί να κινήσει το εκκρεμές της ιστορίας από την Ανατολή προς τη Δύση. Και το πρώτο εμπόδιο σε αυτή την πορεία αποτελεί η χώρα μας. Δεν πρόκειται για τη διεκδίκηση της υφαλοκρηπίδας, αλλά για την εξόρμηση του τουρκικού ισλαμισμού, δεν απειλείται μόνον η Ελλάδα, αλλά και η Ευρώπη, δεν είναι απλώς ένα οικονομικό θέμα, αλλά μια πολιτική, πολεμική και εθνικιστική πραγματικότητα. Και αν η Ευρώπη εθελοτυφλεί υπό τον μανδύα των διαφόρων συμφερόντων της, η Ελλάδα πρέπει να έχει εθνική, ιστορική και πολιτική συνείδηση. Δεν αντιμετωπίζει μια κρίση, αλλά έναν έσχατο κίνδυνο. Είναι αρκετή η ως τώρα υποχωρητικότητα, απαιτείτα πλέον εθνική εγρήγορση, κινητοποίηση και αντίσταση.

  Στη διπλωματία εκδιπλώνεται ολόκληρο το μήκος και το πλάτος της ιστορικής πραγματικότητας κατά τον πλέον πρακτικό, δυναμικό και ρεαλιστικό τρόπο. Απέναντι στην αιώνια Ελευθερία, διεξάγεται η συνταρακτική πάλη του διαχρονικού δικαίου προς την πρόσκαιρη δύναμη της ισχύος. Δεν υπάρχει διαυγέστερη απεικόνιση αυτής της μεγάλης πάλης δικαίου και ισχύος από τις θουκυδίδειες δημηγορίες Αθηναίων και Μηλίων. Ο ισχυρός επιβάλλει το δίκαιο του στον ανίσχυρο. Χρειάστηκε όμως ο Μακιαβέλλι για να διασαφηνίσει το δίκαιο του ηγεμόνος, την υπεροχή της ωμής βίας έναντι των συμφωνιών, τον παραμερισμό των αρχών, της ειρήνης και του δικαίου μπροστά στο συμφέρον, τον πόλεμο και τη δύναμη. Και έρχεται  και το σχετικά πρόσφατο παράδειγμα του θλιβερού Τσάμπερλαιν, που κραδαίνοντας το έγγραφο της συμφωνίας του Μονάχου με τον Χίτλερ διεκήρυξε την εξασφάλιση της ειρήνης "για όλη μας τη ζωή", για να επακολουθήσει, σε διάστημα μικρότερο από ένα έτος, αυτό που όλοι γνωρίζομε. Ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος ακολούθησε μια μακρά πορεία αδράνειας, συμβιβασμού και υποχωρητικότητας, που απλά επιτάχυναν την έναρξη του. Στην πατρίδα του Θουκυδίδη δεν επιτρέπεται σήμερα να ακούγεται λόγος περί συμβιβασμού, διαλόγου και υποχωρητικότητας ως προς την εθνική κυριαρχία, χάριν δήθεν της ειρήνης, της καλής γειτονίας και του αμοιβαίου συμφέροντος. Οι αγνοούντες την ιστορία υποχρεούνται να την υποστούν. Ουδέποτε δια παραχωρήσεων ο ισχυρός ή ο θεωρούμενος ισχυρός υπεχώρησε έναντι του αδυνάτου ή του θεωρουμένου αδυνάτου. Διότι υπάρχουν και τα δύο αυτά είδη, πραγματικό και φαινομενικό. Και είναι δυστυχώς σήμερα διαδεδομένη η αντίληψη περί  ισχύος και αδυναμίας Τουρκίας και Ελλάδας αντίστοιχα. Αυτή όμως η θέση εδράζεται στο φοβικό σύνδρομο που καλλιεργήθηκε από την εποχή της "μακράν Κύπρου", οπότε αντί να επιδιωχθεί η ανατροπή έστω αυτής της καταστάσεως, η χώρα ασχολήθηκε με τις κερδοφόρες περιπέτειες της Μεταπολίτευσης. Παραβλέπει την ισχυρή διεθνή θέση της Ελλάδας, το αξιόμαχο των ενόπλων δυνάμεων της και την ιστορική εμπειρία, του '21, του '12, του '40, οπότε ο ενωμένος ελληνισμός κατίσχυσε έναντι πολύ ισχυροτέρων δυνάμεων. Και αγνοεί επίσης τη δυσχερέστατη θέση της Τουρκίας και στον οικονομικό τομέα (κατάρρευση λίρας) και στο εσωτερικό της μέτωπο (Κουρδικό ζήτημα) και στον στρατιωτικό τομέα (εκκαθαρίσεις Γκιουλενιστών).

    Αλλά είναι στο πεδίο του πατριωτισμού, όπου το αιώνιο δίδαγμα του Σωκράτη (''Μητρός τε και πατρός τε και των άλλων προγόνων απάντων τιμιώτερον εστίν η πατρίς και σεμνώτερον και αγιώτερον και εν μείζονι μοίρα και παρά θεοίς και παρ’ ανθρώποις τοίς νούν έχουσι'')  κατάδειξε την αξία του ελληνικού πολιτισμού, της ιστορίας και της ισχύος του. Ο Όρκος των αθηναίων εφήβων διακηρύσσει διαχρονικά (''Την πατρίδα δέ ούκ ελάσσω παραδώσω, πλείω δέ καί αρείω όσης άν παραδέξωμαι"). Η υπερήφανη απάντηση του Παλαιολόγου επανέλαβε αυτό τον όρκο ("Τό δέ τήν πόλιν σοι δούναι ούκ εμόν εστίν ούτ΄ άλλου τών κατοικούντων ἐν ταύτῃ· κοινῇ γὰρ γνώμῃ πάντες αυτοπροαιρέτως αποθανούμεν καί οὐ φεισόμεθα τής ζωής ημών"). Και το πανεθνικό ΟΧΙ του 1940 απέρριψε και πάλι απερίφραστα τη βία υψώνοντας  τη σημαία της ελευθερίας, με εκείνη την περίφημη λακωνικότητα του τότε πρωθυπουργού Μεταξά ("Λοιπόν έχουμε πόλεμο!"). Απέναντι σε αυτή τη διαχρονία της ιστορίας μας αντιπαραβάλλεται η συγκυρία του ψευδοεθνικισμού, του ισοπεδωτικού κοσμοπολιτισμού, του εκφυλιστικού ελιτισμού. Ο πατριωτισμός αποτελεί αντίθεση, άρνηση και αναίρεση αυτού του εθνικισμού, κοσμοπολιτισμού και ελιτισμού. Ο πατριωτισμός είναι αιώνια αξία που εκδηλώνεται διαχρονικά στην πορεία του ελληνισμού και αντιμάχεται όλες τις σύγχρονες παρεκβάσεις του, όλες τις ψευδείς διαστροφές του, όλα τα πρόσκαιρα συμφέροντα που εμφανίζονται, όταν ο πατριωτισμός υποχωρεί. Ο πατριωτισμός συνιστάται ως ελευθερία, ως αρετή, ως ιδέα. Ο πατριωτισμός σήμερα απαιτεί εθνική συνείδηση, ομοψυχία, δράση. Απαιτεί αλήθεια, αρετή, ήθος. Οδηγεί προς την κατεύθυνση του  σημερινού γίγνεσθαι  από την αιωνιότητα του είναι προς τη διαχρονικότητα του δέοντος. Σε αυτή την εθνική, φοβερή και υπέροχη διαλεκτική της ελευθερίας εντάσσονται σήμερα οι έλληνες.

Τρίτη 7 Απριλίου 2020


Η  ΙΩΣΗ  ΤΗΣ  ΙΣΤΟΡΙΑΣ

Άρθρο του Στρατή Παπαμανουσάκη

" και ιδού ίππος χλωρός, και ο καθήμενος
επάνω αυτού, όνομα αυτώ ο θάνατος,
και ο άδης ηκολούθει μετ΄αυτού"
(Αποκάλ. 6, 8-10)

   Αυτή η κατάσταση με τα έκτακτα μέτρα κατά της πανδημίας, που επιβλήθηκε από μόνη της χωρίς αντίσταση, σαν μια ξαφνική αναγκαιότητα, ξεκίνησε στην ουσία, πριν από πολύ καιρό στο παρασκήνιο, όσο αναπτυσσόταν η θεωρία του τέλους της ιστορίας. Μπορεί να φαίνεται σαν μια θεωρία συνωμοσίας, αλλά δεν είναι. Βρίσκεται πέρα από το φαίνεσθαι, προσεγγίζει το είναι.
 Στο υποσυνείδητο της ανθρωπότητας του 21ου αιώνα έχει εγχαραχθεί η πείρα πενήντα προηγούμενων αιώνων εξέλιξης του homo sapiens. Από την αρχαιότητα στη Νεοτερικότητα, από τη βία στην ελευθερία, από τη επανάσταση στην τυραννία. Στη διάρκεια αυτών των αιώνων αναπτύχθηκαν και κατέρρευσαν μεγάλοι πολιτισμοί, διατυπώθηκαν και διαψεύτηκαν σπουδαίες ιδεολογίες, δοκιμάστηκαν και απέτυχαν ποικίλα συστήματα. Ανάμεσα τους υπήρχε πάντα μια κοινή γραμμή, ένας διαρκής σκοπός, μια κατευθυνόμενη επιθυμία από τη γνώση στη βούληση και στο συναίσθημα. Η κυριαρχία του ανθρώπου στη φύση, του κράτους στην κοινωνία, της υλικής πραγματικότητας στην πνευματική θεωρία. Σε αυτή όμως την πορεία εκείνο που συντήρησε την ελπίδα της προόδου ήταν η κοινωνικότητα, η κοινωνικοποίηση του ατόμου, η κοινωνία του ανθρώπου πρός τον συνάνθρωπο. Η κοινωνία οδηγούσε στην αλήθεια, στο αγαθό, στο ωραίο. Ήταν η επαφή, η φιλία, ο έρωτας που συνένωναν, μέσα από τις αντιφατικές ατομικές και συλλογικές σχέσεις, τις θελήσεις προς ένα καλύτερο μέλλον. Αυτό το μέλλον, με την κατάργηση της κοινωνίας, την απομόνωση, την καραντίνα, έχει πια αποδυναμωθεί. Μήτε το έγκλημα, μήτε ο πόλεμος, μήτε η εκμετάλλευση μπόρεσαν να καταφέρουν μέχρι τώρα, σε τόσο μεγάλη έκταση και σε τόσο λίγο χρόνο, ότι πέτυχε και θα πετύχει αυτή η πανδημία του κορωνοϊού των ημερών μας.
   Ένας πρώτος απολογισμός της καταστάσεως που προέκυψε από τις νέες συνθήκες της ζωής μας, δείχνει ευδιάκριτα το σκοτεινό βάθος που μας οδηγεί. Χωρίς τις ψευδαισθήσεις της επανόδου στη λεγόμενη κανονικότητα ή ακόμη και  κάποιων ωφελιμιστικών επιχειρημάτων περί στροφής στην τεχνολογία, καθαρού περιβάλλοντος, ενδυνάμωσης του συστήματος κλπ. Είναι σίγουρο ότι η μετακορωναϊκή  εποχή δεν θα μοιάζει σε τίποτε με τη γνώριμη προηγούμενη της. Οι πολιτικές σχέσεις θα έχουν μεταβληθεί άρδην, καθώς από το μοντέλο του φιλελεύθερου αναποτελεσματικού περιορισμένου κράτους θα έχομε περάσει πλήρως στην ολιγαρχική διακυβέρνηση μέσω της αδιάφορης δήθεν τεχνικής. Και το πιθανότερο είναι ότι η νέα κατάσταση θα ευνοήσει τη μέγιστη συντηρητικοποίηση της κοινωνίας και την άνοδο ακραίων πολιτικών κομμάτων, καθώς η ασφάλεια θα υπερισχίει της ελευθερίας. Τα ατομικά δικαιώματα, οι εργατικές διεκδικήσεις, η ανθρώπινη αλληλεγγύη θα περιοριστούν όσο η κοινωνικότητα, ο συνδικαλισμός, η πολιτική δράση θα περιορίζονται σε συνθήκες απομόνωσης, ιδιωτείας και καραντίνας. Ο ανταγωνισμός των δυνάμεων σε παγκόσμιο επίπεδο θα οξυνθεί μέχρι το σημείο εκρήξεως, καθώς ο τρόμος του βιοχημικού πολέμου θα μολύνει τις σχέσεις των κρατών, θα ευνοήσει τις απομονωτικές, διασπαστικές και αντιθετικές ροπές και θα καταστρέψει την εμπιστοσύνη, τη συνεργασία, την ομαλότητα των σχέσεων μεταξύ τους. Αποτελεί ειρωνία της ιστορίας το ότι η παγκοσμιοποίηση που επιτεύχθηκε με τόσους αγώνες της ιθύνουσας τάξης προς όφελος της, καταρρέει σήμερα στα σύνορα των εθνικών κρατών, που καλούνται να απωμισθούν το βάρος της κρίσης, στην απαγόρευση ταξιδιών, μεταφορών και επικοινωνίας, στον περιορισμό ή τη διακοπή λειτουργίας των πολυεθνικών. Το μέλλον θα απαντήσει στα ερώτηματα για την πορεία των σχέσεων των μεγάλων δυνάμεων, την αντιπαράθεση ΗΠΑ και Κίνας, που ήδη κατηγορείται ως υπαίτια της μόλυνσης, για τη διατήρηση της ενότητας της Ευρωπαϊκής Ένωσης και του δημιουργήματος του γερμανικού γιουρογρούπ, για τη θέση του τρίτου κόσμου στη δίνη των επικείμενων εξελίξεων.
   Συνακόλουθα οι κρατικές και οι διεθνείς οικονομικές σχέσεις θα διαταραχθούν, άγνωστο μέχρι ποιού σημείου, αλλά πάντως με μια μεγάλη ύφεση, όμοια ή και μεγαλύτερη εκείνης που προκλήθηκε από τις προηγούμενες μεγάλες κρίσεις του περασμένου και του σημερινού αιώνα. Καμιά χώρα δεν θα μείνει αλώβητη από τις μεγάλες μεταβολές στις εργασιακές σχέσεις και την ανεργία, την κάμψη της παραγωγής και του εμπορίου, την υποχώρηση του τουρισμού και των επικοινωνιών. Αλλά κυρίως οι κοινωνικές σχέσεις θα υποστούν τη μέγιστη ζημία, αφού οι σχέσεις των ανθρώπων μεταβάλλονται ραγδαία, με την απασχόληση στο σπίτι και την ανάπτυξη της οικογενειακής εντροπίας, την απαγόρευση των συναναστροφών και των γνωστών τρόπων διασκέδασης, την έλλειψη της επαφής με τη φύση και την καταστροφή της παρέας, του φλερτ και της ψυχαγωγίας.  Ιδιαίτερα η μεταβολή του ψυχισμού μας από τον περιορισμό μέχρι την απουσία του κοινωνικού, του θρησκευτικού, του καλλιτεχνικού συναισθήματος θα οδηγήσει σε άγνωστες ακόμη καταστάσεις κοινωνικού αυτοματισμού, ψυχολογικού κενού και πνευματικής κατάρρευσης. Η ηθική, το δίκαιο, η  αισθητική, θα είναι τα μεγάλα θύματα της νέας τάξης πραγμάτων, που θα μας κληρονομήσει αυτή η πανδημία του κορωνοϊού. Η τραγικότητα του μοναχικού θανάτου, η καραντίνα των ψυχών, η κοινωνική απελπισία αποτελούν ήδη χαρακτηριστικά της πανδημίας.
   Πρόκειται επομένως ουσιαστικά για μια πρωτόγνωρη τροπή, μια πρωτοφανή παρενέργεια, μια ίωση της ιστορίας, που είτε θεραπευθεί είτε όχι, προσωρινά ή οριστικά, με τις μεγαλύτερες ή τις μικρότερες απώλειες, θα έχει διαταράξει ολόκληρο τον κόσμο, στον μέγιστο βαθμό ανασφάλειας, ατομικισμού και ταυτόχρονα μαζοποίησης. Η πανδημία αυτή, με τα απομονωτικά μέτρα αντιμετώπισης της, λειτουργεί έτσι πρακτικά προς όφελος των δυνάμεων που απεργάζονται την έλευση μιας νέας τάξης εκφασισμού, άρσης και καταστροφής των βάσεων της κοινωνικής αντίστασης, της ελεύθερης κοινωνίας και του ανθρωπισμού. Αυτή η ευκαιρία  που δίδεται στις δυνάμεις της αντίδρασης κατά της ανθρώπινης ελευθερίας, δεν πρέπει να αφεθεί χωρίς απάντηση. Ο ανθρωπισμός μας, η ηθική της ελευθερίας, η αλληλεγγύη μας στη μάχη για τα μεγάλα ιδανικά που διακυβεύονται σήμερα από την ανοχή, τον φόβο, την υποταγή στις νέες συνθήκες, θα πρέπει να αναδειχθούν στην πρώτη γραμμή αυτού του αγώνα. Ήδη από τα μπαλκόνια της καραντίνας των πόλεων ξεχύθηκαν οι φωνές, οι εκκλήσεις τα τραγούδια της αντίστασης.  Καλούμεθα να δυναμώσομε τις σκέψεις, τις φωνές, τις ενέργειες μας ενάντια  σε αυτή την ίωση της Ιστορίας μέχρι την ίαση της.