Τ Α Τ Ε Μ Π Η
Άρθρο του Στρατή Παπαμανουσάκη
Τοπίο στα Τέμπη, Edward Daniel, Λονδίνο 1816
Χώρα της τραγωδίας η Ελλάδα, ζει πάντα με το έλεος και τον φόβο, που προηγείται της μεγάλης κάθαρσης. Γεννά τη Δημοκρατία στα χρόνια της τραγωδίας. Και ολοκληρώνει το έργο της με τη Φιλοσοφία, συνταιριάζοντας τις αντιθέσεις των καιρών, της φύσης, των ανθρώπων. Είναι όλοι αυτοί οι καρποί, Δημοκρατία, Τραγωδία, Φιλοσοφία, που κληρονόμησε στον κόσμο, ως τους στερνούς αιώνες του πολιτισμού της πολυαίματης ιστορίας. «Τριχθά (τριπλά) τα πάντα», λέει ο Όμηρος, για να χωρούν τη θέση, την αντίθεση, τη σύνθεση, που ο Λόγος, ο Διάλογος, η Διαλεκτική ενώνουν πάντα στην πορεία των ιδεών και των πραγμάτων.
Στα μαρμαρένια αλώνια η πάλη της Ζωής και του Θανάτου, της Ύβρης και της Νέμεσης, του Αγαθού και του Κακού, να έρθει τέλος Κάθαρση, Ελευθερία, Δικαίωση, να εκκαλυφθεί ο πέπλος του Μηδενός πάνω στο Είναι. Και ως φαίνεται κι εδώ στα Τέμπη κτίστηκαν αυτά τα μαρμαρένια αλώνια, από του Ποσειδώνα τη θεϊκή τρίαινα, δίδοντας μια διέξοδο στα ύδατα, εδώ όπου «κατρακυλούν απ΄ τις βουνοκορφές τα άσπρα σύννεφα, εκεί όπου πλαταγίζει τα φτερά του, με κρωξίματα ο ολύμπιος αετός» και όπου βλασταίνει η Δάφνη, φεύγοντας από το ανόσιο αγκάλιασμα του Απόλλωνα, όπως οι πιερίδες νύμφες διασκορπίζονται μπροστά στον Πάνα. Κι εδώ όπου καθένας «πλημμυρίζει ιερό ενθουσιασμό, νιώθοντας, καθώς ανοίγεται μπροστά του η Ελλάδα, το όσιο και το βέβηλο να συμπλέουν με τη χάρη». Eπιπρόσθετα αλήθεια ο Fenelon και o Fallmerayer, στη νεότερη εποχή, ήρθαν να εξυμνήσουν την κοιλάδα των Τεμπών, ακολουθώντας τους μεγάλους αρχαίους έλληνες, ρωμαίους, βυζαντινούς και δυτικούς μυθοποιούς, περιηγητές και ιστορικούς, από τον Ηρόδοτο, Στράβωνα και Βιργίλιο, και μέχρι τον Οράτιο, Οβίδιο και Σενέκα, και ως τον Πλίνιο, Προκόπιο και Ευστάθιο.
Από το ρήμα τέμνω και από την τομή πήραν το όνομά τους τα Τέμπη, από την τομή του ποταμού Πηνειού, που ύστερα από τον Κατακλυσμό οδήγησε, ανάμεσα στον Όλυμπο και την Όσσα, στο Αιγαίο τα νερά της πλημμυρισμένης Θεσσαλίας. Και έτσι ο βασιλιάς της Δευκαλίων και η Πύρρα η γυναίκα του έφτιαξαν πάλι, από τά κόκκαλα της μάνας Γής, τους λάας (λίθους), το ταλαίπωρο γένος των ανθρώπων, που η ασέβεια είχε φέρει την καταστροφή του. Εδώ στα Τέμπη αναμετρήθηκαν λοιπόν άνθρωποι, ήρωες και θεοί, κοσμογονίες, κακίες και αρετές, καταστροφές, επιστροφές και δημιουργίες. Και με τις παραδόσεις και τους μύθους τους μπήκαν τα Τέμπη πια στην Ιστορία. Διαχωριστική τομή ανάμεσα στη βόρεια και στη νότια Ελλάδα, στους περσικούς πολέμους μεταξύ περσών και ελλήνων, το 480 π.Χ., στην κάθοδο του Αλεξάνδρου προς το νότο, το 336 π.Χ., στον ρωμαϊκό εμφύλιο Καίσαρα και Πομπήϊου, το 48 π.Χ., και στους κατοπινούς πολέμους του βούλγαρου τσάρου Σαμουήλ και του βυζαντινού Νικηφόρου Ουρανού, το 997, του φράγκου σταυροφόρου Γουλιέλμου και του δεσπότη της Ηπείρου Θεοδώρου, κατά το 1204, του Ιωάννη Ε΄ της Θεσσαλονίκης κατά των Καταλανών, το 1333, στην οθωμανική κατάκτηση, το 1423, και ύστερα πια στην ενσωμάτωση της Θεσσαλίας στην Ελλάδα, το 1881, και μετά τελευταία γραμμή άμυνας κατά τον Β΄.Π.Π. με τους βρετανούς, το 1941, και στην Αντίσταση και τα μεγάλα σαμποτάζ κατά των κατακτητών, μέχρι το 1944.
Και μέσα σε αυτή την πολυτάραχη ιστορία δεν έπαψαν ποτέ τα Τέμπη να αποτελούν μοναδικό τόπο γαλήνης και ομορφιάς και δίοδο ντόπιων και ξένων, περιηγητών, εμπόρων, στρατοκόπων. Εδώ ο ναός του Απόλλωνα, το Κάστρο της Ωριάς, ο τεκές του Χασάν Μπαμπά, η αρχαία, η μεσαιωνική, η νεότερη όψη των Τεμπών, η παγανιστική, η χριστιανική, η ισλαμική λατρεία, ο έρωτας του ωραίου, του ιερού, της φύσης. Και συνενώνουν έτσι πόλεμο και ειρήνη, καταστροφή και κάλλος, σεβαστό και ανίερο τα Τέμπη, στην εξαίσια ελληνική διαλεκτική, στην αναμέτρηση Λόγου και Πράξης, στη φοβερή τη γιγαντομαχία για την Ουσία.
Μόνο που στις δικές μας μέρες διωγμένη πια η Φιλοσοφία από τον τόπο της, περίγελο η Δημοκρατία που την έθρεψε, άφησαν μόνη της την Τραγωδία να πενθήσει την απώλεια, τον χωρισμό, τον θάνατο, που τριγυρνά κυρίαρχος πάνω στα νικημένα μονοπάτια των Τεμπών. Τρεις μάχες έδοσε η ζωή τον τελευταίο καιρό στα Τέμπη, και τις έχασε, το 1999 με έξη φιλάθλους θύματα, το 2013 με 21 μαθητές νεκρούς, το 2023 με τους 57 καμένους, σκοτωμένους και χαμένους επιβάτες, ανείπωτη θυσία του φωτός στα σκοτεινά μονοπάτια του ολέθρου. Δυο χρόνια τώρα ατέλειωτο το μοιρολόϊ των Τεμπών, αδικαίωτες οι ψυχές στον Άδη, ξεσηκωμένη, απελπισμένη, οργισμένη όλη η Ελλάδα, αναζητώντας πια την Κάθαρση. Και το έφεραν αυτοί οι καιροί να συνδυαστεί η συμφορά των Τεμπών με τη μεγάλη συμφορά της Ελλάδας και του Κόσμου, ύστερα από εκείνα τα «Μνημόνια», που κατάφαγαν τα σπλάχνα της πατρίδας, την προδοσία των αξιών που οδήγησε στην αναίρεση της λαϊκής κυριαρχίας, και τη χρεωκοπία των θεσμών, που οδήγησαν στα τάρταρα τη μοίρα της Ελλάδας. Μέσα στο σκηνικό της βίαιης απεμπόλησης του διεθνούς δικαίου, των αιμάτινων πολέμων και της κοινωνικής σαπίλας, που προοιωνίζονται το μαύρο τέλος της παγκόσμιας καταστροφής των ιδεών, των πρακτικών και της συνολικής Ελευθερίας.
Τρεις πράξεις έχει αυτή η Τραγωδία, το Πριν, το Τότε, το Μετά, και η λύση ακόμη δεν εφάνηκε. Λες κι όλη η ελληνική κακοδαιμονία, ραγιαδισμός, αναξιοκρατία, ρουσφέτι, ωχαδελφισμός, βαρύτατη αμέλεια και πολιτικαντισμός, μαζεύτηκαν εδώ στα Τέμπη. Υποβαθμίστηκε για χρόνια ο σιδηρόδρομος, κομματιάστηκε και πουλήθηκε δίχως ντροπή κοψοχρονιά, διαδοχικά, χωρίς κανένα μέτρο στήριξης να παρθεί απ΄ τους αρμόδιους υπουργούς και κυβερνήσεις, σπαταλώντας το δημόσιο χρήμα και αγνοώντας όλες τις συνεχείς προειδοποιήσεις ασφαλείας. Και ήρθε τέλος η αποφράδα μέρα, ένας κομματικός σταθμάρχης αδαής, μια εμπορική αμαξοστοιχία κατά πως φαίνεται με το λαθραίο εμπρηστικό φορτίο, στην ίδια τη μοιραία γραμμή με την επιβατική και η σύγκρουση, ο εκτροχιασμός, η ανάφλεξη έγιναν αναπόφευκτα. Η ύβρις εκδιπλώθηκε πελώρια, για να «καρπολογήσει ολέθρου στάχυ απ΄ όπου ο πολυδάκρυτος τρυγιέται θρήνος». Κι όμως αυτή η κακούργα δράση συνεχίστηκε, εντάθηκε και μεθοδεύτηκε, έτσι που να καλύψει όλα τα ίχνη του μεγάλου εγκλήματος, τις βαρύτατες ενοχές και τις τεράστιες κυβερνητικές ευθύνες. Κι εδώ πια συνεργάστηκε στενά όλη η πολιτική ηγεσία, πρωθυπουργός, υπουργοί, γραμματείς, διευθυντές, περιφερειάρχες, με τις υπεύθυνες εταιρείες σιδηροδρόμων, άλλος να ρίξει όλο το φταίξιμο σε ένα ανθρώπινο λάθος, άλλος να εξαφανίσει τα στοιχεία, άλλος να μεταφέρει κι όλο το χώμα από τον τόπο, γεμάτο ακόμη από ανθρώπινα υπολείμματα, αγνοώντας επιδεικτικά τις αρμόδιες αστυνομικές και δικαστικές αρχές. Κι όταν πια επιλήφθηκε η Δικαιοσύνη οριοθετώντας το έγκλημα στις στενές γραμμές του τροχαίου ατυχήματος και με τη γραφειοκρατική βραδύτητα των δυο τελευταίων ετών, χωρίς ακόμη σχετικές πραγματογνωμοσύνες και εξέταση όλων των στοιχείων που εμφανίστηκαν, κανείς δεν ξέρει πότε θα αρχίσει η εκδίκαση του εγκλήματος, και περνώντας όλους τους βαθμούς της διαδικασίας, θα καταλήξει σε ένα δίκαιο αποτέλεσμα. Ωστόσο πέρασε ο καιρός, με τη Βουλή να αρνείται κάθε ουσιαστική συζήτηση του θέματος, κατά τις κυβερνητικές επιταγές της συγκάλυψης, που τώρα πια ομολογείται πως δεν ήταν στα καλύτερα της, από τον ίδιο τον πρωθυπουργό του ανθρώπινου λάθους. Και καθημερινά τους υπουργούς να διαγωνίζονται στην απόσειση ευθυνών, στην αποστόμωση, που φθάνει μέχρι την εξύβριση, των συγγενών των θυμάτων και στην κατασυκοφάντηση του αγώνα για δικαίωση των θυμάτων των Τεμπών. Στο μεταξύ χάθηκε κάθε ψυχραιμία στην αντιμετώπιση του ζητήματος, θυσία στην αδηφαγία της επικοινωνίας. Βροχή οι κατηγορίες, τα στοιχεία, τα πορίσματα, οι αιτήσεις, οι απορρίψεις. Και η ίδια η ηγεσία της Δικαιοσύνης με την αμφιλεγόμενη της στάση, φαίνεται σε μεγάλο βαθμό, να έχει χάσει την εμπιστοσύνη του λαού, από τον οποίο προέρχονται όλες οι εξουσίες. Και το πολιτικό πεδίο ανάστατο, καμιά εμπιστοσύνη στους θεσμούς, η αντιπολίτευση ομαδόν ενάντια στην κυβέρνηση κι αντίστροφα, κάθε όριο ανοχής ήδη ξεπεράστηκε και πια δεν απομένει παρά η εσχάτη λύση της δημοκρατίας, η κυβερνητική αλλαγή, ή οι εκλογές, για να βγεί η χώρα από το αδιέξοδο.
Tα Τέμπη όμως ήρθαν για να προστεθούν στο Μάτι και στη Μάνδρα. Να προστεθούν στα άλλα εγκλήματα κατά της ζωής των 104 και των 24 αθώων θυμάτων της πυρκαγιάς και της πλημμύρας. Να επιβληθούν στα όσα άλλα κακά διέπραξαν και διαπράττουν κυβερνήσεις και συμφέροντα σε όλους τους τομείς, στην εξωτερική πολιτική, διαβίωση, υγεία, παιδεία, οικονομία, ασφάλεια, κλπ. Να σωρευτούν στο δράμα της ζωής του απλού πολίτη, που αντιμετωπίζει την ακρίβεια, τη φορολογία, την εγκληματικότητα, τις φυσικές καταστροφές και την παραπαιδεία, στο γενικό σύστημα της γραφειοκρατίας, αλαζονείας και κακοδιοίκησης. Και έτσι ο λαός απαίτησε με τη μεγαλειώδη, αυθόρμητη και συγκλονιστική παρουσία του, στις 26 του Γενάρη, στις πρώτες συγκεντρώσεις για τα Τέμπη, Δικαιοσύνη. Αλλά απάντηση ουσιαστική καμιά, το αντίθετο, απλή αλλαγή στρατηγικής για να υποβαθμισθεί η σημασία των πρώτων λαϊκών κινητοποιήσεων και να αποτύχουν οι επόμενες. Στις 28 του Φλεβάρη ξαναμιλεί ο λαός, χωρίς τα κόμματα, χωρίς άλλους παράγοντες, αδιαμεσολάβητα, ζητώντας πάλι Δικαιοσύνη. Τα Τέμπη ενώνουν έτσι όλους τους έλληνες, για τη διεκδίκηση των δίκαιων αιτημάτων τους, για το φώς της αλήθειας, για το οξυγόνο της ζωής και της Δημοκρατίας. Για να οδηγήσει στις πλατείες και στους δρόμους η διαλεκτική τη Φιλοσοφία. Πλησιάζει πια η Κάθαρση της Τραγωδίας.
