ΟΙ ΜΟΙΡΑΙΟΙ

Άρθρο του Στρατή Παπαμανουσάκη

«Ίσως έκαμε πολλά σφάλματα, αλλά ποτέ

δεν τού απέλιπε το θάρρος, ποτέ δεν υπήρξε 

μοιρολάτρης, διότι ποτέ δεν επερίμενε από

την μοίρα να ιδή την χώράν του προηγμένην»

(Ελευθέριος Βενιζέλος)

Όσο και αν η απήχηση της θεωρίας του Καρλάϋλ περιορίστηκε στα ποπουλίστικα και προσωπολατρικά κινήματα του περασμένου αιώνα, κανείς δεν μπορεί να αρνηθεί τη συμβολή του προσωπικού παράγοντα στη διαμόρφωση του ιστορικού γίγνεσθαι. Άλλο ζήτημα είναι η σχέση μάζας και ηγεσίας, διανοούμενων και πρωτοπορίας, ατομικής και ομαδικής δράσης. Η έννοια του μοιραίου είναι γνωστή από την ομηρική εποχή, ώστε να παρέλκει κάθε προσδιορισμός της.

Αναφέρομαι σε μερικές διαπιστωτικές προτάσεις, φαινομενικά ασύνδετες, αλλά συνδεόμενες πραγματικά μοιραία μεταξύ τους, που προβάλλονται τον τελευταίο καιρό στον τόπο μας:

α) «Η Ευρώπη στερείται ικανής και εμπνευσμένης ηγεσίας».

β) «Μαζί τα φάγαμε τα λεφτά».

γ) «Οι τάφοι των Βενιζέλων παραχωρούνται στην Περιφέρεια Κρήτης στο Ηράκλειο».

Αρχίζοντας από την τελευταία πρόταση, με την τοπική της διάσταση, θα έλεγε κανείς ότι εδώ εμφιλοχωρεί κάποιος παραλογισμός. Οι Βενιζέλοι γεννήθηκαν και τάφηκαν στα Χανιά και ο Δήμος Χανίων έχει την ευθύνη του χώρου των τάφων. Αλλά η λογική της σύμπτυξης υπηρεσιών μετά την «καλλικράτεια» μεταρρύθμιση, σε αντίθεση με την αρχή της διαιρέσεως του Εφετείου Κρήτης του Υπουργού Δικαιοσύνης, στην ακραία της εφαρμογή, οδηγεί στη μεταφορά ακόμη και των τάφων στην αρμοδιότητα της Περιφέρειας Ηρακλείου. Παράλογη επομένως, με αυτή τη λογική, δεν είναι η σχετική απόφαση του Υπουργείου Πολιτισμού. Είναι όμως παράλογες για τα Χανιά οι δημόσιες απόψεις που διατυπώθηκαν περί παραχωρήσεως στην Περιφέρεια, περί ψυχραιμίας, περί συζητήσεων και περί εκκλήσεων προς τους αρμοδίους, αντί της δυναμικής διεκδίκησης των ιστορικών δικαίων του τόπου. Η υπόθεση του συγκρητισμού και της ισόρροπης ανάπτυξης της Κρήτης ανάγεται στην αρχαιότητα και η ιστορία της αποψίλωσης και υποβάθμισης των Χανίων διατρέχει τον περασμένο αιώνα, τουλάχιστον από την κατάργηση της Γενικής Διοικήσεως Κρήτης το 1955. Με κορυφαίους σταθμούς το 1972 επί δικτατορικού καθεστώτος, λόγω του αντιδικτατορικού πνεύματος της περιοχής και το 1986 επί δημοκρατικής διοικήσεως, λόγω του λαϊκιστικού πνεύματος της εποχής. Τελευταίο ανάχωμα σε αυτή τη διαδρομή υπήρξε, προ δεκαετίας, το «πρωτόκολλο τιμής» περί παραιτήσεως των φορέων των Χανίων και ιδίως των βουλευτών, σε περίπτωση διασπάσεως του Εφετείου Κρήτης, της μοναδικής υπηρεσίας παγκρήτιας εμβέλειας, που παραμένει ουσιαστικά στα Χανιά. Οι τελευταίες ωστόσο υποτονικές αντιδράσεις στην ίδρυση Εφετείου Ηρακλείου, με την εξαίρεση του Δικηγορικού Συλλόγου, η επιδεικνυόμενη απροθυμία ενεργοποίησης του πρωτοκόλλου, και η γενικότερη συγκυρία δεν επιτρέπουν αισιοδοξία. Είναι πραγματικά τραγικό για τον τόπο μας, σήμερα, αντί να εντείνει τη δραστηριότητα του, αποτινάσσοντας τη μοιρολατρία και τιμώντας την παράδοση της αγωνιστικής πρωτοπορίας του, να παρακολουθεί την αμηχανία των μοιραίων ανθρώπων του, που παρασύρονται από τα γεγονότα. Όταν η στιγμή για το Μεγάλο Όχι του καθενός μας περάσει η μοίρα του τόπου θα έχει καταστραφεί για όλους μας.

Αλλά η κρίση της μοιρολατρίας λαμβάνει πανελλήνιο χαρακτήρα στη δεύτερη πρόταση, τη γνωστή ρήση της «παγκαλιάδος», που απευθύνεται στον ελληνικό λαό. Δεν πρόκειται για έξαλλη αμετροέπεια, ρητορική υπέρβαση ή λανθασμένη εκτίμηση. Αποτελεί τη συνοπτική διακήρυξη του νεοελληνικού πολιτικαντισμού, τη συνειδητή θεμελίωση της καταβαράθρωσης της ελληνικής οικονομίας και κοινωνίας και τη δικαιολόγηση των αντιλαϊκών μέτρων του «μνημονίου«. Είναι το «Οίκαδε» του Γεωργίου Βλάχου, το «Δώστα Όλα» του Ανδρέα Παπανδρέου και το «Καλό Κουράγιο» του Όλι Ρεν. Η ελληνική τραγωδία συνίσταται, μέσα στη μακραίωνη ιστορία του ελληνικού έθνους, στη σύγκρουση των αντιθέτων, του απολλώνιου και του διονυσιακού πνεύματος, του μεγαλείου και της αθλιότητας. Ο Περικλής, ο Παλαιολόγος, ο Τρικούπης ακολουθούνται από τους δημαγωγούς, τους εφιάλτες και τους γουλιμήδες. Ο εξελληνισμός της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας περιλαμβάνει και τους γραικύλους, η ελληνική επανάσταση του 1821 δεν ολοκληρώνεται χωρίς τη φωτιά και το τσεκούρι στους προσκυνημένους και η εθνική εξόρμηση των βαλκανικών πολέμων τελειώνει μόνο στο Γουδί το 1922. Λάθος. Τελειώνει μόνο το 2010 με την απόφαση του Αρείου Πάγου, που «αθωώνει» ουσιαστικά τους πρωταιτίους της Μικρασιατικής Καταστροφής... Έτσι λοιπόν καθώς η Μεγάλη Ιδέα καταστράφηκε και η Ευρωπαϊκή Ιδέα εκφυλίστηκε, μια νέα Ελληνική Ιδέα αναζητείται. Οι ιδέες όμως χρειάζονται πραγματοποιούς. Ανθρώπους με πίστη στον εθνικό πλούτο και τη γεωστρατηγική θέση της χώρας και όχι στο Διεθνές Νομισματικό Ταμείο. Ηγέτες προσηλωμένους στα ευρωπαϊκά ιδεώδη και όχι στην Ευρώπη του κεφαλαίου και των μονοπωλίων. Και αγωνιστές της κοινωνίας της εργασίας και όχι στηρίγματα των ομολογιούχων της Ευρωπαϊκής Τράπεζας. Πέρα από κάθε ιδέα και κάθε πραγματικότητα η μοίρα της Ελλάδας καθορίζεται σήμερα από μοιραίους ανθρώπους.

Και όσον αφορά την πρώτη τέλος, πρόταση, το σίγουρο είναι ότι συνεπάγεται και τη σοβαρότερη απειλή για το σύγχρονο κόσμο. Μετά την κατάρρευση του Ανατολικού μπλόκ και το διαφημισμένο τέλος της ιστορίας η ανθρωπότητα παρακολουθεί τους «ανθρωπιστικούς» πολέμους, την παγκόσμια οικονομική κρίση και την μοιραία πορεία της παγκοσμιοποίησης. Τώρα που η αραβική εξέγερση σαρώνει κράτη, λαούς και καθεστώτα, κλονίζοντας τις γεωπολιτικές ισορροπίες και απειλώντας την Ευρώπη και τον κόσμο με τεράστια ενεργειακή κρίση, με απρόβλεπτη οικονομική ύφεση και με ακατανίκητη προσφυγική πλημμυρίδα, οι ηγέτες της Ευρώπης απλά απουσιάζουν. Ο ευρωπαϊκός πολιτισμός συνένωσε την Αθήνα, την Ιερουσαλήμ και τη Ρώμη σε ένα σύστημα ιδεών, πίστης και δικαιοσύνης, που δεν υπάρχει πια. Οι τροποποιημένοι ευρωπαϊκοί θεσμοί απαρνήθηκαν τις πνευματικές ρίζες της Ευρώπης για χάρη της ανταγωνιστικής οικονομικής, νομισματικής και επιχειρηματικής πολιτικής των κεφαλαιούχων της. Οι σημερινοί ευρωπαίοι κατευθύνονται από σοσιαλιστές της σοσιαλιστικής διεθνούς τύπου Καντάφι, χριστιανοδημοκράτες του τέταρτου ράϊχ τύπου Μέρκελ και ελευθεριάζοντες μπούγκα-μπούγκα τύπου Μπερλουσκόνι. Αυτοί οι μοιραίοι διάδοχοι των αρχιτεκτόνων της ευρωπαϊκής ενότητας προσδιορίζουν τώρα τη μοίρα της Ευρώπης. Η έννοια του αναπόφευκτου, του αναπότρεπτου και του πεπρωμένου υποστασιάζεται στα πρόσωπα αυτών των ανθρώπων, που είναι προορισμένοι να φέρουν πόνο, δυστυχία και πόλεμο σε όλους εμάς, που παρακολουθούμε δειλοί, άβουλοι και μοιραίοι τις εξελίξεις. Αυτό το μοιραίο τέλος δεν θα αποτραπεί παρά μόνο με το ξύπνημα της συνείδησης και με τη συλλογική δράση μας, με την ανάληψη της μοίρας μας στα χέρια μας, όσο υπάρχει ακόμη καιρός για δράση. Τελικά τη μοίρα του τόπου, της χώρας και του κόσμου την υπογράφουν οι μοιραίοι ηγέτες, αλλά την διαμορφώνουν οι μοιραίοι λαοί.