Η KΑΘΑΡΣΗ  ΤΗΣ  ΤΡΑΓΩΔΙΑΣ

Άρθρο του Στρατή Παπαμανουσάκη

 

Κατά ένα μάλλον απρόσμενο τρόπο το ελληνικό ζήτημα, έχει ήδη αναχθεί σε μεγάλο ευρωπαϊκό θέμα, όχι μόνο οικονομικής και κοινωνικής σημασίας, αλλά και πολιτικής και γεωστρατηγικής σπουδαιότητας, με συγκρουσιακά και πολιτισμικά χαρακτηριστικά στις προεκτάσεις, τις συνέπειες και τους συμβολισμούς του.

H σύγκρουση των πολιτισμών δεν ανακαλύφθηκε πρόσφατα από τον κ. Χάντιγκτον, αλλά περιλαμβάνεται στο Ανατολικό Ζήτημα από την εποχή της Βίβλου (Κάϊν και Άβελ), συνεχίζεται στην αρχαία ελληνική ιστορία (Περσικοί πόλεμοι), στο Βυζάντιο (Σταυροφορίες), και στη νεοτερικότητα (Σουλεϊμάν, Ναπολέων και Χίτλερ), φθάνοντας μέχρι τις μέρες μας (Αφγανιστάν και Ιράκ, Αραβική «άνοιξη», Συρία και Ουκρανία).

Οι τελευταίες αποκαλύψεις των παρασκηνίων της ελληνικής κρίσης συμπληρώνουν και αναδεικνύουν πλέον όλες τις πτυχές της εθνικής μας τραγωδίας, στη σειρά των τελευταίων επεισοδίων του Ανατολικού Ζητήματος.

Οι γερμανοί, ως ελληνιστές φιλόλογοι, γνωρίζουν άριστα τα μέρη της ελληνικής τραγωδίας (πρόλογος, πάροδος, επεισόδια, στάσιμα, έξοδος), αλλά αγνοούν πλήρως, ως προτεστάντες, την ιερή παράδοση της Ορθοδοξίας (μετάνοια, κάθαρση, φωτισμός, αγιασμός, θέωση). Ο ελληνικός πολιτισμός βρίσκεται ανέκαθεν σε σύγκρουση και προς την ανατολική βαρβαρότητα και προς τη δυτική κακοδοξία. Μετά τις συγκρούσεις της αρχαιότητας, εάν η Αγία Αυτοκρατορία του Γερμανικού Έθνους αντιπαρατάχθηκε απλά προς την Βυζαντινή Ανατολική (Ελληνική) Αυτοκρατορία, η Δ΄ Σταυροφορία οδήγησε στη φραγκοκρατία, και συντέλεσε ουσιαστικά στην Άλωση. Το δυτικό δόγμα του filioque επεδίωξε λυσσωδώς να υπερισχύσει της ανατολικής τριαδικής διδασκαλίας και η καχεξία του νεοελληνικού κράτους οφείλεται κατά πολύ και στους ανταγωνισμούς των ευρωπαϊκών Δυνάμεων. Αλλά η Ελλάδα εξήλθε   τελικά νικήτρια και στους δύο παγκοσμίους πολέμους, που ξεκίνησε ο γερμανικός επεκτατισμός. Και το σημερινό, γερμανικής κοπής,  πανευρωπαϊκό  καθεστώς λιτότητας και μνημονίων κλονίζεται  μέσα σε ένα καταιγισμό γεγονότων και ιδεών, που αντιπαρατάσσονται στη γερμανική Ευρώπη. Τα τρία γερμανικά Ράϊχ είναι προφανώς αρκετά, ώστε ένα Δ΄ Ράϊχ να φαντάζει ως ένας μεγάλος και απεχθής αναχρονισμός. Αλλά είμαστε υποχρεωμένοι, υπό το βάρος των γεγονότων, στην πρώην Γιουγκοσλαβία, στις μεσογειακές χώρες  και στην Ουκρανία, να το αντιμετωπίσομε ως ενδεχόμενο επεισόδιο, στη μεγάλη τραγωδία των ημερών μας.

 Η τραγωδία έχει υπόθεση, στην οποία αναφερθήκαμε, έχει πρόσωπα και χορό, έχει λύση και έξοδο. Στο πρόσωπο της κυρίας Μέρκελ ο καπιταλισμός, ο νεοφιλευθερισμός και ο συντηρητισμός μπορούν εύκολα να αναγνωρίσουν τον κύριο εκπρόσωπο τους. Η δυσκολία βρίσκεται στην αδυναμία αναγνώρισης των αντιπάλων αυτού του ιδιότυπου γερμανικού ιμπεριαλισμού, καθώς κανείς ευρωπαίος κυβερνητικός ηγέτης δεν ανταποκρίνεται σε αυτόν τον ρόλο. Αλλά οι λαοί της Ευρώπης, με την άνοδο νέων δυνάμεων, φαίνεται ότι αφυπνίζονται. Απομένει να δούμε αν η αφύπνιση αυτή τους οδηγήσει προς τη λύση της αναδημιουργίας ή της καταστροφής του ευρωπαϊκού ιδεώδους. Στην ιστορία, όπως και στην κοινωνία, το αγαθό και το λογικό συνυπάρχει με το παράλογο και το κακό, η ελληνική και η εγελιανή διαλεκτική με το δογματισμό και το τυφλό ένστικτο, το συναμφότερο και ο συγκρητισμός με το απόλυτο και τον μηδενισμό. Η πολιτική έγκειται στη διάκριση γενικού και ειδικού, στην οριοθέτηση παρελθόντος και μέλλοντος, στη δυνατότητα επιλογής και προβλέψεως.

 Ο Αριστοτέλης διέκρινε ως κύρια στοιχεία της τραγωδίας, την μίμηση σπουδαίας πράξης, τον φόβο των παθημάτων, την καθαρτήρια έξοδο. Στη ζωή η συγκρουσιακή πράξη, μέσα από τα πάθη, αναζητά πάντα την κάθαρση της. Και στη ιστορία οι συγκρούσεις των λαών οδηγούνται από την καταστροφή στο λυτρωτικό τέλος.  Το έθνος κατά της παγκοσμιοποίησης, η πολιτική κατά της οικονομίας, η Ευρώπη των λαών κατά της γερμανικής Ευρώπης, όλη αυτή η συγκρουσιακή αντιπαλότητα της εποχής μας, δεν παρουσιάζει άραγε ευδιάκριτα όλα τα στοιχεία της τραγωδίας, που προχωρεί προς την έξοδο της; Αντιμετωπίζοντας την τελευταία φάση της ευρωπαϊκής κρίσης που ζούμε σήμερα, είτε υπό τη μορφή της γερμανικής ύβρεως, είτε υπό την ιδέα της ελληνικής νεμέσεως, οφείλομε να γνωρίζομε ότι κάθε τραγωδία καταλήγει στην κάθαρση. Εάν θα έπρεπε να αποτολμήσει κανείς, παραμονές των ευρωεκλογών, την πρόβλεψη του τέλους του σύγχρονου ευρωπαϊκού δράματος, θα μπορούσε να αντιστοιχίσει την ανατροπή της μνημονιακής πολιτικής, με ότι αυτή συνεπάγεται, προς το τελευταίο επεισόδιο, πριν από την κάθαρση και την έξοδο του. Το λιγότερο που μπορεί να κάνει κανείς είναι να συμβάλει σε αυτή την αναγκαία, φωτιστική, αγιαστική, σωτήρια, και απολυτρωτική κάθαρση του τέλους της τραγωδίας.