Η  ΕΥΡΩΠΗ  (ΔΙΑ)ΛΥΟΜΕΝΗ

Του  Στρατή  Παπαμανουσάκη

Από τη νύκτα της 23 προς 24 Ιουνίου 2016 και μετά η Ευρωπαϊκή Ένωση, αυτό το παράδοξο, παράλογο, και καταπιεστικό κατασκεύασμα, ουσιαστικά δεν υπάρχει πια. Η Ευρώπη των ιδεών, της πολιτικής και των θεσμών, αρχικά δημιούργημα της ελληνικής μυθολογίας, διατρέχοντας μια διαδρομή τριών  χιλιετιών, από τον μύθο στον λόγο, με διαστροφική  κατάληξη στη γερμανική λογική, αυτοαναιρέθηκε σε μια και μόνο μέρα στο δημοψήφισμα της «Γηραιάς Αλβιόνος».

Είναι οδυνηρό, αλλά είναι αληθινό. Η διάψευση των ελπίδων πολλών γενεών ευρωπαίων, η κατάρρευση των προσπαθειών προσωπικοτήτων και λαών της ηπείρου μας, η ανατροπή ολόκληρου του ευρωπαϊκού οικοδομήματος του περασμένου και του σημερινού αιώνα, είναι γεγονός. Είναι η επισημοποίηση της κατάρρευσης ενός οργανισμού νεκρού, αποκομμένου από τις ρίζες του, ενός αδιέξοδου συστήματος παραγωγής δυστυχίας, μιας γραφειοκρατικής, ολιγαρχικής και τυραννικής εξουσίας, πέρα από κάθε λαϊκή, δημοκρατική και κοινωνική νομιμοποίηση. Στο εξής το ντόμινο της απόσχισης των ευρωπαϊκών κρατών, με ορατή διαδρομή μέσω της Ολλανδίας, Φινλανδίας, Γαλλίας, Δανίας, Σουηδίας, Πολωνίας, Ουγγαρίας, Αυστρίας και ούτω καθεξής, κατά το μέτρο της εντάσεως του ευρωσκεπτικισμού, δεν θα αφήσει τίποτε όρθιο. Ο τρίτος παγκόσμιος πόλεμος, μετά την προχθεσινή  «Μάχη τη Αγγλίας», προχωρεί αναπόφευκτα προς τη λήξη του, με την οριστική ήττα του τελευταίου Ράιχ.

Η ευρωπαϊκή ενοποίηση υπήρξε παράδοξη, επιχειρώντας να οικοδομήσει μια υπερεθνική πολιτειακή οργάνωση στη βάση της οικονομίας, χωρίς πολιτική και ηθική θεμελίωση, δημιουργώντας ένα γίγαντα με πήλινα πόδια, που θρυμματίστηκε με πάταγο.

Υπήρξε παράλογη, προσπαθώντας να αντικαταστήσει τον ελληνικό, τον ρωμαϊκό και τον χριστιανικό Λόγο, τις τρεις συνισταμένες του ευρωπαϊκού πολιτισμού, με τον παραλογισμό της εμπορευματικής, οικονομιστικής, και καπιταλιστικής ανάπτυξης, προσδίδοντας μια απάνθρωπη, μισόκοσμη και αντίθεη μορφή στην ευρωπαϊκή κοινωνία.

Υπήρξε καταπιεστική, επιβάλλοντας δεσμά λιτότητας, στερήσεων και εξαθλίωσης στην ανθρώπινη ελευθερία, καταστρέφοντας την φυσική ισότητα με την επικράτηση των πολυεθνικών, των τραπεζών και του χρηματιστηρίου, και εξαφανίζοντας την αλληλεγγύη με την πρακτική του ανταγωνισμού, της διάλυσης της ανθρώπινης οντότητας και την εξόντωση των συλλογικών ταυτοτήτων.

*

Από τα Ουράλια όρη μέχρι τον Ατλαντικό ωκεανό, η Ευρώπη αποτέλεσε χωνευτήρι γεωγραφικό, φυλετικό, πολιτισμικό. Η Ευρώπη μπαίνει στην ιστορία με τους κρήτες, τους ίωνες και τους δωριείς, που διαμορφώνουν την ελληνική πολιτιστική συνιστώσα. Η λατινική συνιστώσα, από τη βασιλεία στη δημοκρατία και στην αυτοκρατορία, διαμορφώνει το κράτος. Και από τον ελληνορωμαϊκό κόσμο, γεννιέται το Βυζάντιο, προπύργιο του ελληνισμού, του χριστιανισμού και της ρωμαϊκής παράδοσης. Πέρα απ’ αυτό, μετά την πτώση του δυτικού ρωμαϊκού κράτους,  τα “βαρβαρικά” βασίλεια δημιουργούν την καρολίγγεια Ευρώπη, τη ρωμανική, τη φεουδαρχική, την παπική Ευρώπη. Και όταν από το χριστιανικό σχίσμα και τις σταυροφορίες μέχρι την Άλωση, το Βυζάντιο πέφτει, από το θάνατό του αναγεννιέται η Δυτική Ευρώπη. Ο ουμανισμός, οι ανακαλύψεις των νέων χωρών, η επιστήμη ωθούν στη μεταρρύθμιση, στην ανάπτυξη, στον σχηματισμό των νέων κρατών. Η μοναρχία, ο κλήρος, η αριστοκρατία, οδηγούν τους ευρωπαίους από πόλεμο σε πόλεμο. Ο εκατονταετής (1337-1455), ο τριακονταετής (1618-1648), ο επταετής πόλεμος (1756-1763), διαμορφώνουν τον θρησκευτικό, τον δυναστικό, τον πολιτικό χάρτη της Ευρώπης. Ύστερα οι γαιοκτήμονες, κατόπιν οι αστοί και τέλος οι εργάτες μετατρέπουν τον πόλεμο σε επανάσταση. Στην αγγλική επανάσταση του 1648, στη γαλλική επανάσταση του 1789, στη ρωσική επανάσταση του 1917.

Παρ’ όλα αυτά και μέσα σ’ αυτά, η Ευρώπη προχωρεί από τις ρωγμές και τις διασπάσεις, στην πολιτική, την οικονομική και την πνευματική της ανάπτυξη. Σταματά τους άραβες και τους οθωμανούς, δημιουργεί τα εθνικά κράτη, κυριαρχεί στον κόσμο. Και τότε ξαναφανερώνεται μια παλιά ιδεολογία, η ιδέα της ευρωπαϊκής ενότητας. Όμως ο δρόμος δεν είναι εύκολος, καθώς περνά από τους ναπολεόντειους πολέμους στις εθνικοαπελευθερωτικές επαναστάσεις, στον γαλλογερμανικό πόλεμο, στους βαλκανικούς πολέμους, στον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο, στον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, στον ψυχρό πόλεμο. Αλλά στον 20ο αιώνα, ύστερα από το Υπόμνημα του Αριστείδη Μπριάν του 1929 και τη Δήλωση του Ρομπέρ Σουμάν του 1950, αρχίζει η οικοδόμηση των πρώτων ευρωπαϊκών οργανισμών. Ευρωπαϊκός Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας, Δυτικοευρωπαϊκή Ένωση (1948), Συμβούλιο της Ευρώπης (1949), Ευρωπαϊκή Κοινότητα Άνθρακα και Χάλυβα (1951), Κοινή Αγορά, Ευρατόμ (1956), Θεσμοί της ΕΟΚ (1958), Ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη (1985), Ευρωπαϊκή Ένωση (1992). Ρώμη, Μάαστριχτ, Άμστερνταμ, Ευρώπη των έξι, των δώδεκα, των δεκαπέντε. Ύστερα η Ευρώπη των είκοσι επτά επιτέλους προχωρεί για την ολοκλήρωσή της. Ωστόσο το προτεινόμενο Σύνταγμα του 2004, που επιβάλλεται από πάνω, στην κατεύθυνση της μοντέρνας κεφαλαιοκρατικής, νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης, χωρίς δημοκρατική και πολύ περισσότερο κοινωνική νομιμοποίηση, απορρίπτεται. Οι ευρωπαίοι διατηρούν τις αμφιβολίες τους για την Ευρώπη. Και τότε αντί του Συντάγματος η γερμανική προεδρία της ΕΕ, μετά τη Διακήρυξη του Βερολίνου, προωθεί τη Μεταρρυθμιστική Συνθήκη της Λισσαβόνας του Δεκεμβρίου 2007, και έκτοτε κυριαρχεί στην Ευρώπη.

*

Η γερμανική πρωτοκαθεδρία στην Ευρώπη επιβλήθηκε ύστερα από δύο προηγούμενες προσπάθειες. Μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο η ηττημένη Γερμανία, υπό την ανοχή των νικητριών Δυνάμεων, καταξέσχισε τη Συνθήκη των Βερσαλλιών του Ιουνίου 1919, οργάνωσε προκλητικά τον επανεξοπλισμό της, από τις αρχές του 1933, αμέσως μετά την άνοδο του Χίτλερ στην εξουσία, επέτυχε την απόδοση του Σάαρ με το δημοψήφισμα του Ιανουαρίου 1935, ανακατέλαβε αιφνιδιαστικά τη Ρηνανία με το πραξικόπημα του Μαρτίου 1936, δημιούργησε μυστικά τον Άξονα με την Ιταλία και την Ιαπωνία τον Οκτώβριο και Νοέμβριο 1936, εκβίασε το Άνσλους του Μαρτίου 1938 και την αρπαγή της Αυστρίας, επέβαλε την επαίσχυντη παράδοση της Τσεχοσλοβακίας με τη Συμφωνία του Μονάχου του Σεπτεμβρίου 1938 και επέτυχε τη σύναψη του συμφώνου Μολότωφ - Ρίμπεντροπ του Αυγούστου 1939. Μετά μία ακριβώς εβδομάδα άρχιζε από τα σύνορα της Πολωνίας η δεύτερη μεγάλη παγκόσμια ανθρωποσφαγή.

Μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, οι αποφάσεις της Διασκέψεως του Πότσνταμ του Αυγούστου 1945 καθόρισαν την μεταπολεμική τύχη της ηττημένης Γερμανίας και τον διαχωρισμό του εδάφους της σε τέσσερις ζώνες στρατιωτικής κατοχής, υπό το Συμμαχικό Συμβούλιο Ελέγχου. Η δημιουργία της δυτικής Ομοσπονδιακής Γερμανίας τον Μάιο 1049 και της ανατολικής Λαϊκής Δημοκρατίας της Γερμανίας τον Οκτώβριο 1949, κατέληξε τελικά ύστερα από την πτώση του τείχους του Βερολίνου το Νοέμβριο του 1989,  στη Συμφωνία της Μόσχας των Δύο συν Τεσσάρων, του Σεπτεμβρίου 1990, για την ενοποίηση της Γερμανίας. Ουσιαστικά η Δυτική Γερμανία, ενεργό μέλος των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων από τη σύσταση τους, απορρόφησε την Ανατολική Γερμανία και ολοκλήρωσε την εδαφική της επέκταση, προωθώντας την πολιτική και οικονομική της πολιτική στην Ευρώπη.

Πρωταγωνιστώντας στην εξέλιξη  της Ευρωπαϊκής Ένωσης με τη Συνθήκη Μάαστριχτ του Φεβρουαρίου 1992, Άμστερνταμ του Φεβρουαρίου 1997 και Λισσαβόνας του Δεκεμβρίου 2007, μετά την αποτυχία του Ευρωσυντάγματος του 2004, βρέθηκε, με την έκρηξη της οικονομικής κρίσης του 2008, στην κορυφή της ευρωπαϊκής ηγεσίας. Εκμεταλλευόμενη την αμερικανική ευμένεια, τη γαλλική συνεργασία, την αγγλική αποστασιοποίηση, τη συμμαχία των βόρειων και την αδυναμία των  νότιων ευρωπαϊκών χωρών, επωφελήθηκε υπέρμετρα από το μοντέλο της ατελούς ευρωπαϊκής ενότητας και τη νομισματική πολιτική του ευρώ, χωρίς οικονομική βάση και χωρίς πολιτικούς θεσμούς ελέγχου και κατανομής της ευημερίας. Η αποθέωση της οικονομίας της αγοράς και του δικαιώματος του επιχειρείν, η διόγκωση του χρηματοπιστωτικού συστήματος και η άκρατη εφαρμογή του νεοφιλελευθερισμού, οδήγησαν στη μεγέθυνση των ανισοτήτων στην Ευρώπη, σε μεγάλα εμπορικά ελλείμματα της περιφέρειας και σε αντίστοιχα πλεονάσματα της Γερμανίας, έτσι ώστε από θέσεως ισχύος να μπορεί να αποφασίζει για την τύχη ολόκληρης της Ευρώπης. Η κρίση έπληξε με σφοδρότητα Ιρλανδία, Ισλανδία, Ουγγαρία, Ρουμανία, Ελλάδα, Πορτογαλία, Ισπανία, Ιταλία, Κύπρο και συνεχίζεται με τις προβλέψεις για την ίδια τύχη που περιμένει  Γαλλία, Βέλγιο, Λουξεμβούργο, Μάλτα, Λεττονία, Σλοβενία, μέχρι να φτάσει στην καρδιά της ευρωπαϊκής οικονομίας, την ίδια τη Γερμανία. Η πορεία αυτή φαίνεται τώρα να τελειώνει.

*

Αλλά ταυτόχρονα αρχίζει μια αντίστροφη πορεία. Ο δρόμος για τη θεμελίωση, την ανάπτυξη, την ολοκλήρωση της νέας Ευρώπης. Η  Ευρώπη διαλυόμενη, παραμένει ταυτόχρονα και λυόμενη. Η διάλυση του σημερινού ευρωπαϊκού καθεστώτος συνεπάγεται και την αποδέσμευση των ευρωπαίων από τα καταπιεστικά δεσμά των αντιευρωπαϊκών κατοχικών  δυνάμεων, οδηγεί στη λύση της γνήσιας έκφρασης της Ευρώπης, ανασυγκροτεί την ευρωπαϊκή ιδέα και την μεταβάλλει σε πρόγραμμα πρακτικής πολιτικής.

Τι σημαίνει όμως ολοκλήρωση της Ευρώπης, κοινό ευρωπαϊκό σπίτι, ομοσπονδία της Ευρώπης; Πρώτα ευρωπαϊκή συνείδηση, ύστερα ευρωπαϊκή πράξη. Ευρωπαϊκές αξίες βασισμένες στην ελληνική παιδεία, στην χριστιανική πίστη, στη ρωμαϊκή οργάνωση. Ξεπέρασμα του παρελθόντος, του εξωτισμού, της άρνησης. Απαλλαγή από τον δογματισμό, τον αγνωστικισμό, τον ατομοκεντρισμό. Σεβασμός στον άνθρωπο, στην προσωπικότητα, στην κοινότητα. Ελευθερία, μέτρο, αλήθεια.

Πάνω σ’ αυτά κτίζεται η οικονομική, κοινωνική, πολιτική ένωση. Αλληλεγγύη των λαών, ανθρωπιστική παιδεία, κοινωνική πολιτική. Θεσμική κατοχύρωση, πολιτική οργάνωση, ισόρροπη ανάπτυξη. Διεύρυνση προς όλους τους ευρωπαίους, από τον Ατλαντικό μέχρι τα Ουράλια, ανεξαρτησία από κάθε μη ευρωπαίο, χάραξη ευρωπαϊκού και μόνο δρόμου. Σταθερότητα στον κόσμο, ανοχή των άλλων πολιτισμών, συνεργασία μ’ όλες τις χώρες και τους λαούς. Η  ένωση της Ευρώπης πρέπει να πάρει πολιτική υπόσταση, να ισορροπήσει οικονομία και οικολογία και να πραγματοποιήσει την πνευματική της ενότητα. Η ιδέα της Ευρώπης, όλης της Ευρώπης, όλων των ευρωπαίων, οφείλει να γίνει πλέον πράξη της Ευρώπης, ενοποίηση της Ευρώπης, πραγματική ευρωπαϊκή ένωση. Ο ευρωπαίος άνθρωπος, ο ευρωπαϊκός κόσμος, το μέλλον της Ευρώπης εγκαταλείπει  πια την κατεστραμμένη, σημερινή, διαλυόμενη  Ευρώπη και αναζητά την  ελπιδοφόρα, αυριανή Λυόμενη Ευρώπη.