ΣΤΡΑΤΗΣ ΠΑΠΑΜΑΝΟΥΣΑΚΗΣ

 ΣΧΕΔΙΟ ΓΙΑ ΜΙΑ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΔΙΑΚΗΡΥΞΗ

 

 

ΤΟ ΚΑΘΟΛΙΚΟ

Η ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ, ΤΟ ΣΥΜΠΑΝ ΚΑΙ Η ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ

Mια φιλοσοφική διακήρυξη περικλείει και συγχρόνως ελευθερώνει τα πάντα, τον άνθρωπο, τον κόσμο, τον θεό, όπως μια άπειρη σφαίρα, που συστέλλεται και διαστέλλεται. Και όμως ολόκληρο αυτό το σύμπαν βρίσκεται μέσα σε κάτι ελάχιστο, αλλά και μέγιστο, στη συνείδηση του ανθρώπου. Στη συνείδηση, ως εγώ, ως αυτοσυνείδηση του εγώ και συνείδηση του άλλου. Αυτή η συνείδηση ξεχωρίζει, ως συνεχώς βιούμενη, από τον βιωμένο εαυτό, την υπόσταση, το υποκείμενο, διαφέρει, ως μονίμως ενοποιούσα τη μερικότητα, από το σώμα, την ψυχή, το πνεύμα, και μπορεί να ταυτίζεται, ως πάντοτε εξιστάμενη, με το συνειδέναι του προσώπου, την ανθρώπινη ύπαρξη και ουσία, την ανθρώπινη ελευθερία. Η συνείδηση γενικά, ενοποιώντας τα στοιχεία της προσωπικότητας σε ταυτότητα, διαχωρίζεται ταυτόχρονα από όλα τα υπόλοιπα αντικείμενα ως ετερότητα. Αυτή η βασική αντίθεση, η θέση του ιδίου και η άρνηση του άλλου, αίρεται  σε μια σύνθεση εαυτού και ετέρου, ταυτότητας και διαφοράς, υποκειμένου και αντικειμένου. Η ενοποίηση αυτή αποτελεί ακριβώς το καθεαυτό έργο της συνείδησης, περιλαμβάνοντας έτσι όλα τα σύνολα και το σύνολο των συνόλων, όπως αυτό επεκτείνεται αενάως στο επέκεινα της φιλοσοφίας. Η συνείδηση ζει, αναπτύσσεται, σκέπτεται. Η συνείδηση γνωρίζει, βούλεται, συναισθάνεται. Η συνείδηση φιλοσοφεί, διακηρύσσει τη φιλοσοφία, πραγματώνει τη φιλοσοφία.

Η συνείδηση μου δέχεται μια ενότητα του σύμπαντος (εν, ον, είναι-μηδέν), καθοριζόμενη από μια οντολογία, που προϋποθέτει μια γνωσιολογία, και συμπληρώνεται από μια φυσική των επιστημών, μια μεταφυσική φιλοσοφία και μια αξιολογία της ηθικής, του δικαίου και της αισθητικής. Του σύμπαντος, που συγκροτείται εννοιολογικά από τον άνθρωπο, τον κόσμο και τον θεό, που διέπεται από τα αξιώματα της ελευθερίας (χάος, μηδέν, απόλυτο), του είναι (κόσμος, έρως, ύπαρξη), και του λόγου (γλώσσα, σκέψη, αρμονία), που λειτουργεί διαλεκτικά, υπερβατικά και εντελεχειακά. Ως αιώνια τριπλότητα, ενότητα αντιθέσεων, τελείωση. Ως κοινωνία ύλης και ενέργειας, χώρου και χρόνου, εντεύθεν και επέκεινα. Ως υπέρβαση είναι και γίγνεσθαι, ουσίας και μορφής, θεωρίας και πράξεως.

Αυτού του σύμπαντος που συνιστά μια ισορροπία, μια καταστροφή και μια υπέρβαση. Την αέναη κίνηση από το είναι στο μηδέν,  τη συνεχιζόμενη εναλλαγή από το φώς στη σκιά, την αδιάλειπτη πορεία από το μυστήριο στην αποκάλυψη. Την άνοδο και την κάθοδο της υπόστασης, τη συνεχή έκσταση, την απεριόριστη  ενόραση στον μετεωρισμό της αλήθειας, της αρετής και του κάλλους. Την έκφραση του θεμελιώδους ερωτήματος, της επιθυμίας, της διερώτησης για το είναι και τα όντα, τη ζωή και τον θάνατο, τη φυσική και τη μεταφυσική.

 

*

 

ΤΑ ΕΠΙ ΜΕΡΟΥΣ

Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ, Ο ΚΟΣΜΟΣ, Ο ΘΕΟΣ

Η συνείδηση μου υπάρχει, βιώνεται και ολοκληρώνεται σε μια ανθρωπολογία του ανθρωπισμού, του αγωνιζόμενου, αγωνιούντος και υπερβατικού ανθρώπου, ως συγκρoτημένης διαλεκτικής σύνθεσης σώματος, ψυχής και πνεύματος, με αντίστοιχη υλική, αισθητική και νοητική διάσταση, ως ενότητα υποκειμένου και αντικειμένου, σκέψης και είναι, θεωρίας και πράξης, ως φορέως γνώσης, βούλησης και συναισθήματος. Του ανθρώπου, που ως ύπαρξη προηγείται της ουσίας του και εξίσταται, κατακτώντας την αλήθεια διά της φιλοσοφίας, την αρετή διά της ηθικής βούλησης, το κάλλος διά της αισθητικής τέχνης. Και δημιουργεί τις μορφές του πολιτισμού του, κατά βάση, πλατωνικό για τον άνθρωπο (Ηράκλειτος, Παρμενίδης, Πλάτων, Κάντιος, Λάϊμπνιτς, Φίχτε, Έγελος, Χάϊντεγγερ, Γιάσπερς),  χριστιανικό για τον θεό (Ιωάννης, Παύλος, Διονύσιος, Νύσσης, Μάξιμος, Δαμασκηνός, Παλαμάς, Μπερντιάεφ, Λόσκυ), μαρξιστικό για την κοινωνία (Μαρξ, Ένγκελς, Λένιν, Τρότσκυ, Λούκατς, Γκράμσι, Καστοριάδης, Μαρκούζε, Αντόρνο), κατά την αρχαιότητα, μεσαιωνικότητα και νεοτερικότητα, απoβλέποντας στην ευδαιμονία της ελευθερίας. Αυτού του πολιτισμού που κατέκτησε τη Δύση, του ευρωπαϊκού πολιτισμού, του πολιτισμού της ελευθερίας, της δημοκρατίας, του ανθρωπισμού, που συντίθεται από την ελληνική φιλοσοφία, το ρωμαϊκό δίκαιο, τη χριστιανική πίστη.

Η συνείδηση μου ερευνά, μελετά και συγκροτεί μια κοσμολογία του πεπερασμένου απείρου, του αέναου και του  μεταβαλλόμενου κόσμου του φαίνεσθαι, του σκέπτεσθαι και του είναι,  αντικειμένου της φιλοσοφίας και των επιστημών, ως φύση, κοινωνία και ιστορία. Του κόσμου που διέπεται από γνωσιολογικές, οντολογικές και δεοντολογικές αρχές, που συγκροτείται από ύλη, δύναμη και ενέργεια και λειτουργεί ως συνεχές γίγνεσθαι χρονικά, νομοτελειακά και εξελικτικά, σε διαλεκτική συνάρτηση με τον άνθρωπο ως εντεύθεν, με τον  θεό ως επέκεινα, και με το άγνωστο ως μυστήριο προς αποκάλυψη. Αυτού του κόσμου της πραγματικότητας, των φαινομένων  και των νοουμένων, της λογικής, των ουσιών και των εννοιών, των σημείων, των σημαινόντων και των σημαινομένων. Εκείνου του κόσμου, που αρχικά θεοποιείται, μεταγενέστερα ανθρωποποιείται, και κάποτε καταστρέφεται, χωρίς καμιά προσέγγιση φύσης και ιστορίας, καμιά ενότητα ατόμου και κοινωνίας, καμιά αρμονία ανθρώπου και περιβάλλοντος. Αλλά και του κόσμου που υφίσταται την επιβολή εθνών πάνω σε άλλα έθνη, κοινωνικών τάξεων  πάνω σε άλλες κοινωνικές τάξεις, ανθρώπων πάνω σε άλλους ανθρώπους, του κόσμου που δοκιμάζει τα δεινά του πολέμου, του εγκλήματος, της φτώχειας, του κόσμου που πορεύεται μέσα στην απελπισία, την αντίφαση και την αντίθεση, στην πάλη για την υπέρβαση κάθε δυστυχίας.

Η συνείδηση μου φιλοσοφεί για τα εγκόσμια, τα ανθρώπινα και τα θεία. Ωστόσο ο θεός ο ίδιος εκφεύγει του φιλοσοφείν, δραπετεύει από κάθε περιορισμό και υπερβαίνει κάθε ελευθερία. Γιατί ο θεός δεν υπάρχει, ούτε καν είναι, αλλά υπερείναι. Απομένει όμως η πίστη, η ελπίδα, η προσδοκία σε μια μυστική θεολογία του αιώνιου, χριστιανικού, τριαδικού Θεού, του θεανθρώπινου λόγου και του αγίου πνεύματος, της μιας ουσίας και των τριών υποστάσεων, της διάκρισης θείας ουσίας και ενέργειας, κτιστής και άκτιστης. Του θεού νοουμένου αποφατικώς ως όντως όντος, ως ενός και απολύτου, ως αγάπης, αλήθειας και φωτός, ως επέκεινα ουσίας και ενέργειας, που συγκροτείται ως υπερείναι, κατά τρόπο υπέρλογο, υπερούσιο και υπερνοητό, που ενεργεί κατά χάρη, μυστηριακά και αποκαλυπτικά. Του θεού που κατευθύνει τα πάντα προς την ενότητα, τον άνθρωπο προς τη θέωση, τον χρόνο προς την αιωνιότητα. Και του θεού της Ορθοδοξίας ως κοινωνίας, εκκλησίας, ελευθερίας, πέρα από τα καθολικά δόγματα των κανόνων, του λογικού συστήματος, της εκκοσμίκευσης, και τις προτεσταντικές αιρέσεις του ευσεβισμού, της ανταπόδοσης, του προορισμού.

 

*

 

ΤΟ ΑΠΕΙΡΟ

Η ΙΔΕΑ, ΤΟ ΔΕΟΝ ΚΑΙ Η  ΠΡΑΞΗ

Η συνείδηση γνωρίζει, αξιολογεί, επιθυμεί. Η αληθινή γνώση, η ελεύθερη βούληση, το υψηλό πάθος οδηγούν στην πράξη, στην αλλαγή, στο δρόμο προς την τελειότητα. Είμαι, γνωρίζω, θέλω, προχωρώ, ανέρχομαι, κατέρχομαι, πλησιάζω και απομακρύνομαι ανάμεσα στο φως του κόσμου και στο σκοτάδι της έλλειψής του, διαμέσου του ιδεατού και του πραγματικού, μεταξύ του φαίνεσθαι και της επίφασης.  Από το είναι στο δέον, στον αγώνα για την αλήθεια, την αρετή, την ομορφιά της φύσης, της ζωής, της ίδιας της συνείδησης.  Η συνείδηση διατρέχει την απόσταση από την ιδέα στην πράξη, από τη θεωρία στην πραγματικότητα, από το μηδέν στο άπειρο.

Μια συνόλη φιλοσοφία (εκδήλωση του έρωτα προς τη σοφία, ως αλήθεια, αρετή και κάλλος), συγκροτείται  από την ιστορία της φιλοσοφίας (ιδεαλισμός, υλισμός, διαλεκτικός υλισμός, φαινομενολογία, υπαρξισμός, μεταφιλοσοφία), τη μεθοδολογία της φιλοσοφίας (γνωσιοθεωρία, λογική, θεωρία της αλήθειας), την ουσία της φιλοσοφίας (οντολογία, μεταφυσική, αξιολογία), αλλά και την πρακτική της φιλοσοφίας ως δεοντολογίας, (ηθική, δίκαιο, αισθητική). Ο καθορισμός των αξιών της ζωής, της κοινωνίας και του προσώπου, η ορθή κατεύθυνση της πολιτικής, της οικονομίας και της παιδείας, η αναζήτηση του οράματος ενός καλύτερου κόσμου ειρήνης, ανθρωπινότητας και αδελφοσύνης, μέσα στο γενικό πλαίσιο της ελευθερίας, της δικαιοσύνης, της ισότητας, είναι έργο της φιλοσοφίας.

Αυτή η φιλοσοφία έχει χρέος και αποστολή να μεταμορφώσει τον κόσμο, σε ένα πραγματικό, αιώνιο, και αληθινό κόσμημα, σε ένα κόσμο με ουσία, με νόημα και με αξία, σε μια κοινωνία σοφίας, αγάπης και δικαιοσύνης, με συνείδηση της ιστορίας, της πραγματικότητας και του μέλλοντος. Και μια φιλοσοφική διακήρυξη οφείλει πάντα να καλεί, να παρακινεί, να ενισχύει κάθε συνείδηση στην υπηρεσία της αποδόμησης του ψεύδους, του κακού, της κατεστημένης εξουσίας,  στο έργο της αξιολόγησης όλων των πραγμάτων και των ιδεών. Κάθε συνείδησης στον αγώνα της υπέρβασης, της επανάστασης, της θεμελίωσης κάθε φορά μιας καινούργιας συνείδησης. Μιας φιλοσοφικής συνείδησης, που θα συνεχίσει το έργο της φιλοσοφίας, το καθολικό και το επιμέρους, πέραν του τυχαίου, της αποξένωσης, του πεπερασμένου, προς το απόλυτο, το αιώνιο, το άπειρο.

 

 

*