Τ Α   Τ Ε Μ Π Η

Άρθρο του Στρατή Παπαμανουσάκη

«Μες την κοιλάδα των Τεμπών

Φόβος των μηχανοδηγών

Είναι ένας γέρο γέρο πλάτανος

μαγκούφης και παράφορος

Που πίνει απ’ το θολό νερό

του ποταμού το ιερό

Πίνει κι απλώνει ρίζωμα

βαθιά μέσα στα ανείπωτα

Κι όποτε παίρνει ανάποδες

γέρνει και πέφτει στις γραμμές

Πιάνει το τρένο από τ’ αυτί

«Μην την περνάς τη Γευγελή»

Μένα μου μου το `πε ο Πηνειός

το μυστικό ο φλύαρος

Πως ήταν άνθρωπος παλιά

κι είχε παιδιά στην ξενιτιά.»

(Θανάσης Παπακωνσταντίνου, 

Στην κοιλάδα των Τεμπών, 2006) 

 

Τοπίο στα Τέμπη, Edward Daniel, Λονδίνο 1816

Χώρα της τραγωδίας η Ελλάδα, ζει πάντα με το έλεος και τον φόβο, που προηγείται της μεγάλης κάθαρσης. Γεννά τη Δημοκρατία στα χρόνια της τραγωδίας. Και ολοκληρώνει το έργο της με τη Φιλοσοφία, συνταιριάζοντας τις αντιθέσεις των καιρών, της φύσης, των ανθρώπων. Είναι όλοι αυτοί οι καρποί, Δημοκρατία, Τραγωδία, Φιλοσοφία, που κληρονόμησε στον κόσμο, ως τους στερνούς αιώνες του πολιτισμού της πολυαίματης ιστορίας.  «Τριχθά (τριπλά) τα πάντα», λέει ο Όμηρος, για να χωρούν τη θέση, την αντίθεση, τη σύνθεση, που ο Λόγος, ο Διάλογος, η Διαλεκτική ενώνουν πάντα στην πορεία των ιδεών και των πραγμάτων. 

Στα μαρμαρένια αλώνια η πάλη της Ζωής και του Θανάτου, της Ύβρης και της Νέμεσης, του Αγαθού και του Κακού, να έρθει τέλος Κάθαρση, Ελευθερία, Δικαίωση, να εκκαλυφθεί ο πέπλος του Μηδενός πάνω στο Είναι. Και ως φαίνεται κι εδώ στα Τέμπη κτίστηκαν αυτά τα μαρμαρένια αλώνια, από του Ποσειδώνα τη θεϊκή τρίαινα, δίδοντας μια διέξοδο στα ύδατα, εδώ όπου «κατρακυλούν απ΄ τις βουνοκορφές τα άσπρα σύννεφα, εκεί όπου πλαταγίζει τα φτερά του, με κρωξίματα ο ολύμπιος αετός» και όπου βλασταίνει η Δάφνη, φεύγοντας από το ανόσιο αγκάλιασμα του Απόλλωνα, όπως οι πιερίδες νύμφες διασκορπίζονται μπροστά στον Πάνα. Κι εδώ όπου καθένας «πλημμυρίζει ιερό ενθουσιασμό, νιώθοντας, καθώς ανοίγεται μπροστά του η Ελλάδα,  το όσιο και το βέβηλο να συμπλέουν με τη χάρη». Eπιπρόσθετα αλήθεια ο Fenelon και o Fallmerayer, στη νεότερη εποχή, ήρθαν να εξυμνήσουν την κοιλάδα των Τεμπών, ακολουθώντας τους μεγάλους αρχαίους έλληνες, ρωμαίους, βυζαντινούς και δυτικούς μυθοποιούς, περιηγητές και ιστορικούς, από τον Ηρόδοτο, Στράβωνα και Βιργίλιο, και μέχρι τον Οράτιο, Οβίδιο και Σενέκα, και ως τον Πλίνιο, Προκόπιο και Ευστάθιο.

Από το ρήμα τέμνω και από την τομή πήραν το όνομά τους τα Τέμπη, από την τομή του ποταμού Πηνειού, που ύστερα από τον Κατακλυσμό οδήγησε, ανάμεσα στον Όλυμπο και την Όσσα, στο Αιγαίο τα νερά της πλημμυρισμένης Θεσσαλίας. Και έτσι ο βασιλιάς της Δευκαλίων και η Πύρρα η γυναίκα του έφτιαξαν πάλι, από τά κόκκαλα της μάνας Γής, τους λάας (λίθους), το ταλαίπωρο γένος των ανθρώπων, που η ασέβεια είχε φέρει την καταστροφή του. Εδώ στα Τέμπη αναμετρήθηκαν λοιπόν άνθρωποι, ήρωες και θεοί, κοσμογονίες, κακίες και αρετές, καταστροφές, επιστροφές και δημιουργίες. Και με τις παραδόσεις και τους μύθους τους μπήκαν τα Τέμπη πια στην Ιστορία. Διαχωριστική τομή ανάμεσα στη βόρεια και στη νότια Ελλάδα, στους περσικούς πολέμους μεταξύ περσών και ελλήνων, το 480 π.Χ., στην κάθοδο του Αλεξάνδρου προς το νότο, το 336 π.Χ., στον ρωμαϊκό εμφύλιο Καίσαρα και Πομπήϊου, το 48 π.Χ., και στους κατοπινούς πολέμους του βούλγαρου τσάρου Σαμουήλ και του βυζαντινού Νικηφόρου Ουρανού, το 997, του φράγκου σταυροφόρου Γουλιέλμου και του δεσπότη της Ηπείρου Θεοδώρου, κατά το 1204, του Ιωάννη Ε΄ της Θεσσαλονίκης κατά των Καταλανών, το 1333, στην οθωμανική κατάκτηση, το 1423, και ύστερα πια στην ενσωμάτωση της Θεσσαλίας στην Ελλάδα, το 1881, και μετά τελευταία γραμμή άμυνας κατά τον Β΄.Π.Π. με τους βρετανούς, το 1941, και στην Αντίσταση και τα μεγάλα σαμποτάζ κατά των κατακτητών, μέχρι το 1944. 

Και μέσα σε αυτή την πολυτάραχη ιστορία δεν έπαψαν ποτέ τα Τέμπη να αποτελούν μοναδικό τόπο γαλήνης και ομορφιάς και δίοδο ντόπιων και ξένων, περιηγητών, εμπόρων, στρατοκόπων. Εδώ ο ναός του Απόλλωνα, το Κάστρο της Ωριάς, ο τεκές  του Χασάν Μπαμπά, η αρχαία, η μεσαιωνική, η νεότερη όψη των Τεμπών, η παγανιστική, η χριστιανική, η ισλαμική λατρεία, ο έρωτας του ωραίου, του ιερού, της φύσης. Και συνενώνουν έτσι πόλεμο και ειρήνη, καταστροφή και κάλλος, σεβαστό και ανίερο τα Τέμπη, στην εξαίσια ελληνική διαλεκτική, στην αναμέτρηση Λόγου και Πράξης, στη φοβερή τη γιγαντομαχία για την Ουσία. 

Μόνο που στις δικές μας μέρες διωγμένη πια η Φιλοσοφία από τον τόπο της, περίγελο η Δημοκρατία που την έθρεψε, άφησαν μόνη της την Τραγωδία να πενθήσει την απώλεια, τον χωρισμό, τον θάνατο, που τριγυρνά κυρίαρχος πάνω στα νικημένα μονοπάτια των Τεμπών. Τρεις μάχες έδοσε η ζωή τον τελευταίο καιρό στα Τέμπη, και τις έχασε, το 1999 με έξη φιλάθλους θύματα, το 2013 με 21 μαθητές νεκρούς, το 2023 με τους 57 καμένους, σκοτωμένους και χαμένους επιβάτες, ανείπωτη θυσία του φωτός στα σκοτεινά μονοπάτια του ολέθρου. Δυο χρόνια τώρα ατέλειωτο το μοιρολόϊ των Τεμπών, αδικαίωτες οι ψυχές στον Άδη, ξεσηκωμένη, απελπισμένη, οργισμένη όλη η Ελλάδα, αναζητώντας πια την Κάθαρση. Και το έφεραν αυτοί οι καιροί να συνδυαστεί η συμφορά των Τεμπών με τη μεγάλη συμφορά της Ελλάδας και του Κόσμου, ύστερα από εκείνα τα «Μνημόνια», που κατάφαγαν τα σπλάχνα της πατρίδας, την προδοσία των αξιών που οδήγησε στην αναίρεση της λαϊκής κυριαρχίας, και τη χρεωκοπία των θεσμών, που οδήγησαν στα τάρταρα τη μοίρα της Ελλάδας. Μέσα στο σκηνικό της βίαιης απεμπόλησης του διεθνούς δικαίου, των αιμάτινων πολέμων και της κοινωνικής σαπίλας, που προοιωνίζονται το μαύρο τέλος της παγκόσμιας καταστροφής των ιδεών, των πρακτικών και της συνολικής Ελευθερίας. 

Τρεις πράξεις έχει αυτή η Τραγωδία, το Πριν, το Τότε, το Μετά, και η λύση ακόμη δεν εφάνηκε. Λες κι όλη η ελληνική κακοδαιμονία, ραγιαδισμός, αναξιοκρατία, ρουσφέτι, ωχαδελφισμός, βαρύτατη αμέλεια και πολιτικαντισμός, μαζεύτηκαν εδώ στα Τέμπη. Υποβαθμίστηκε για χρόνια ο σιδηρόδρομος, κομματιάστηκε και πουλήθηκε δίχως ντροπή κοψοχρονιά, διαδοχικά, χωρίς κανένα μέτρο στήριξης να παρθεί απ΄ τους αρμόδιους υπουργούς και κυβερνήσεις, σπαταλώντας το δημόσιο χρήμα και αγνοώντας όλες τις συνεχείς προειδοποιήσεις ασφαλείας. Και ήρθε τέλος η αποφράδα μέρα, ένας κομματικός σταθμάρχης αδαής, μια εμπορική αμαξοστοιχία κατά πως φαίνεται με το λαθραίο εμπρηστικό φορτίο, στην ίδια τη μοιραία γραμμή με την επιβατική και η σύγκρουση, ο εκτροχιασμός, η ανάφλεξη έγιναν αναπόφευκτα. Η ύβρις εκδιπλώθηκε πελώρια,  για να «καρπολογήσει ολέθρου στάχυ απ΄ όπου ο πολυδάκρυτος τρυγιέται θρήνος». Κι όμως αυτή η κακούργα δράση συνεχίστηκε, εντάθηκε και μεθοδεύτηκε, έτσι που να καλύψει όλα τα ίχνη του μεγάλου εγκλήματος, τις βαρύτατες ενοχές και τις τεράστιες κυβερνητικές ευθύνες. Κι εδώ πια συνεργάστηκε στενά όλη η πολιτική ηγεσία, πρωθυπουργός, υπουργοί, γραμματείς, διευθυντές, περιφερειάρχες, με τις υπεύθυνες εταιρείες σιδηροδρόμων, άλλος να ρίξει όλο το φταίξιμο σε ένα ανθρώπινο λάθος, άλλος να εξαφανίσει τα στοιχεία, άλλος να μεταφέρει κι όλο το χώμα   από τον τόπο, γεμάτο ακόμη από ανθρώπινα υπολείμματα, αγνοώντας επιδεικτικά τις αρμόδιες  αστυνομικές και δικαστικές αρχές. Κι όταν πια επιλήφθηκε η Δικαιοσύνη οριοθετώντας το έγκλημα στις στενές γραμμές του τροχαίου ατυχήματος και με τη γραφειοκρατική βραδύτητα των δυο τελευταίων ετών, χωρίς ακόμη σχετικές πραγματογνωμοσύνες και εξέταση όλων των στοιχείων που εμφανίστηκαν, κανείς δεν ξέρει πότε θα αρχίσει η εκδίκαση του εγκλήματος, και περνώντας όλους τους βαθμούς της διαδικασίας, θα καταλήξει σε ένα δίκαιο αποτέλεσμα. Ωστόσο πέρασε ο καιρός, με τη Βουλή να αρνείται κάθε ουσιαστική συζήτηση του θέματος, κατά τις κυβερνητικές επιταγές της συγκάλυψης, που τώρα πια ομολογείται πως δεν ήταν στα καλύτερα της, από τον ίδιο τον πρωθυπουργό του ανθρώπινου λάθους. Και καθημερινά τους υπουργούς να διαγωνίζονται στην απόσειση ευθυνών, στην αποστόμωση, που φθάνει μέχρι την εξύβριση, των συγγενών των θυμάτων και στην κατασυκοφάντηση του αγώνα για δικαίωση των θυμάτων των Τεμπών. Στο μεταξύ χάθηκε κάθε ψυχραιμία στην αντιμετώπιση του ζητήματος, θυσία στην αδηφαγία της επικοινωνίας. Βροχή οι κατηγορίες, τα στοιχεία, τα πορίσματα, οι αιτήσεις, οι απορρίψεις. Και η ίδια η ηγεσία της Δικαιοσύνης με την αμφιλεγόμενη της  στάση, φαίνεται σε μεγάλο βαθμό, να έχει χάσει την εμπιστοσύνη του λαού, από τον οποίο προέρχονται όλες οι εξουσίες. Και το πολιτικό πεδίο ανάστατο, καμιά εμπιστοσύνη στους θεσμούς, η αντιπολίτευση ομαδόν ενάντια στην κυβέρνηση κι αντίστροφα, κάθε όριο ανοχής ήδη ξεπεράστηκε και πια δεν απομένει παρά η εσχάτη λύση της δημοκρατίας, η κυβερνητική αλλαγή, ή οι εκλογές, για να βγεί η χώρα από το αδιέξοδο.

Tα Τέμπη όμως ήρθαν για να προστεθούν στο Μάτι και στη Μάνδρα. Να προστεθούν στα άλλα εγκλήματα κατά της ζωής των 104 και των 24 αθώων θυμάτων της πυρκαγιάς και της πλημμύρας. Να επιβληθούν στα όσα άλλα κακά διέπραξαν και διαπράττουν κυβερνήσεις και συμφέροντα σε όλους τους τομείς, στην εξωτερική πολιτική, διαβίωση, υγεία, παιδεία, οικονομία, ασφάλεια, κλπ. Να σωρευτούν στο δράμα της ζωής του απλού πολίτη, που αντιμετωπίζει την ακρίβεια, τη φορολογία, την εγκληματικότητα, τις φυσικές καταστροφές και την παραπαιδεία, στο γενικό σύστημα της γραφειοκρατίας, αλαζονείας και κακοδιοίκησης.  Και έτσι ο λαός απαίτησε με τη μεγαλειώδη, αυθόρμητη και συγκλονιστική παρουσία του, στις 26 του Γενάρη, στις πρώτες συγκεντρώσεις για τα Τέμπη, Δικαιοσύνη. Αλλά απάντηση ουσιαστική καμιά, το αντίθετο, απλή αλλαγή στρατηγικής για να υποβαθμισθεί η σημασία των πρώτων λαϊκών  κινητοποιήσεων και να αποτύχουν οι επόμενες. Στις 28 του Φλεβάρη ξαναμιλεί ο λαός, χωρίς τα κόμματα, χωρίς άλλους παράγοντες, αδιαμεσολάβητα, ζητώντας πάλι Δικαιοσύνη. Τα Τέμπη ενώνουν έτσι όλους τους  έλληνες, για τη διεκδίκηση των δίκαιων αιτημάτων τους, για το φώς της αλήθειας, για το οξυγόνο της ζωής και της Δημοκρατίας. Για να οδηγήσει στις πλατείες και στους δρόμους η διαλεκτική τη Φιλοσοφία. Πλησιάζει πια η Κάθαρση της Τραγωδίας. 

 

 

ΣΤΡΑΤΗΣ ΠΑΠΑΜΑΝΟΥΣΑΚΗΣ

 ΣΧΕΔΙΟ ΓΙΑ ΜΙΑ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΔΙΑΚΗΡΥΞΗ

 

 

ΤΟ ΚΑΘΟΛΙΚΟ

Η ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ, ΤΟ ΣΥΜΠΑΝ ΚΑΙ Η ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ

Mια φιλοσοφική διακήρυξη περικλείει και συγχρόνως ελευθερώνει τα πάντα, τον άνθρωπο, τον κόσμο, τον θεό, όπως μια άπειρη σφαίρα, που συστέλλεται και διαστέλλεται. Και όμως ολόκληρο αυτό το σύμπαν βρίσκεται μέσα σε κάτι ελάχιστο, αλλά και μέγιστο, στη συνείδηση του ανθρώπου. Στη συνείδηση, ως εγώ, ως αυτοσυνείδηση του εγώ και συνείδηση του άλλου. Αυτή η συνείδηση ξεχωρίζει, ως συνεχώς βιούμενη, από τον βιωμένο εαυτό, την υπόσταση, το υποκείμενο, διαφέρει, ως μονίμως ενοποιούσα τη μερικότητα, από το σώμα, την ψυχή, το πνεύμα, και μπορεί να ταυτίζεται, ως πάντοτε εξιστάμενη, με το συνειδέναι του προσώπου, την ανθρώπινη ύπαρξη και ουσία, την ανθρώπινη ελευθερία. Η συνείδηση γενικά, ενοποιώντας τα στοιχεία της προσωπικότητας σε ταυτότητα, διαχωρίζεται ταυτόχρονα από όλα τα υπόλοιπα αντικείμενα ως ετερότητα. Αυτή η βασική αντίθεση, η θέση του ιδίου και η άρνηση του άλλου, αίρεται  σε μια σύνθεση εαυτού και ετέρου, ταυτότητας και διαφοράς, υποκειμένου και αντικειμένου. Η ενοποίηση αυτή αποτελεί ακριβώς το καθεαυτό έργο της συνείδησης, περιλαμβάνοντας έτσι όλα τα σύνολα και το σύνολο των συνόλων, όπως αυτό επεκτείνεται αενάως στο επέκεινα της φιλοσοφίας. Η συνείδηση ζει, αναπτύσσεται, σκέπτεται. Η συνείδηση γνωρίζει, βούλεται, συναισθάνεται. Η συνείδηση φιλοσοφεί, διακηρύσσει τη φιλοσοφία, πραγματώνει τη φιλοσοφία.

Η συνείδηση μου δέχεται μια ενότητα του σύμπαντος (εν, ον, είναι-μηδέν), καθοριζόμενη από μια οντολογία, που προϋποθέτει μια γνωσιολογία, και συμπληρώνεται από μια φυσική των επιστημών, μια μεταφυσική φιλοσοφία και μια αξιολογία της ηθικής, του δικαίου και της αισθητικής. Του σύμπαντος, που συγκροτείται εννοιολογικά από τον άνθρωπο, τον κόσμο και τον θεό, που διέπεται από τα αξιώματα της ελευθερίας (χάος, μηδέν, απόλυτο), του είναι (κόσμος, έρως, ύπαρξη), και του λόγου (γλώσσα, σκέψη, αρμονία), που λειτουργεί διαλεκτικά, υπερβατικά και εντελεχειακά. Ως αιώνια τριπλότητα, ενότητα αντιθέσεων, τελείωση. Ως κοινωνία ύλης και ενέργειας, χώρου και χρόνου, εντεύθεν και επέκεινα. Ως υπέρβαση είναι και γίγνεσθαι, ουσίας και μορφής, θεωρίας και πράξεως.

Αυτού του σύμπαντος που συνιστά μια ισορροπία, μια καταστροφή και μια υπέρβαση. Την αέναη κίνηση από το είναι στο μηδέν,  τη συνεχιζόμενη εναλλαγή από το φώς στη σκιά, την αδιάλειπτη πορεία από το μυστήριο στην αποκάλυψη. Την άνοδο και την κάθοδο της υπόστασης, τη συνεχή έκσταση, την απεριόριστη  ενόραση στον μετεωρισμό της αλήθειας, της αρετής και του κάλλους. Την έκφραση του θεμελιώδους ερωτήματος, της επιθυμίας, της διερώτησης για το είναι και τα όντα, τη ζωή και τον θάνατο, τη φυσική και τη μεταφυσική.

 

*

 

ΤΑ ΕΠΙ ΜΕΡΟΥΣ

Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ, Ο ΚΟΣΜΟΣ, Ο ΘΕΟΣ

Η συνείδηση μου υπάρχει, βιώνεται και ολοκληρώνεται σε μια ανθρωπολογία του ανθρωπισμού, του αγωνιζόμενου, αγωνιούντος και υπερβατικού ανθρώπου, ως συγκρoτημένης διαλεκτικής σύνθεσης σώματος, ψυχής και πνεύματος, με αντίστοιχη υλική, αισθητική και νοητική διάσταση, ως ενότητα υποκειμένου και αντικειμένου, σκέψης και είναι, θεωρίας και πράξης, ως φορέως γνώσης, βούλησης και συναισθήματος. Του ανθρώπου, που ως ύπαρξη προηγείται της ουσίας του και εξίσταται, κατακτώντας την αλήθεια διά της φιλοσοφίας, την αρετή διά της ηθικής βούλησης, το κάλλος διά της αισθητικής τέχνης. Και δημιουργεί τις μορφές του πολιτισμού του, κατά βάση, πλατωνικό για τον άνθρωπο (Ηράκλειτος, Παρμενίδης, Πλάτων, Κάντιος, Λάϊμπνιτς, Φίχτε, Έγελος, Χάϊντεγγερ, Γιάσπερς),  χριστιανικό για τον θεό (Ιωάννης, Παύλος, Διονύσιος, Νύσσης, Μάξιμος, Δαμασκηνός, Παλαμάς, Μπερντιάεφ, Λόσκυ), μαρξιστικό για την κοινωνία (Μαρξ, Ένγκελς, Λένιν, Τρότσκυ, Λούκατς, Γκράμσι, Καστοριάδης, Μαρκούζε, Αντόρνο), κατά την αρχαιότητα, μεσαιωνικότητα και νεοτερικότητα, απoβλέποντας στην ευδαιμονία της ελευθερίας. Αυτού του πολιτισμού που κατέκτησε τη Δύση, του ευρωπαϊκού πολιτισμού, του πολιτισμού της ελευθερίας, της δημοκρατίας, του ανθρωπισμού, που συντίθεται από την ελληνική φιλοσοφία, το ρωμαϊκό δίκαιο, τη χριστιανική πίστη.

Η συνείδηση μου ερευνά, μελετά και συγκροτεί μια κοσμολογία του πεπερασμένου απείρου, του αέναου και του  μεταβαλλόμενου κόσμου του φαίνεσθαι, του σκέπτεσθαι και του είναι,  αντικειμένου της φιλοσοφίας και των επιστημών, ως φύση, κοινωνία και ιστορία. Του κόσμου που διέπεται από γνωσιολογικές, οντολογικές και δεοντολογικές αρχές, που συγκροτείται από ύλη, δύναμη και ενέργεια και λειτουργεί ως συνεχές γίγνεσθαι χρονικά, νομοτελειακά και εξελικτικά, σε διαλεκτική συνάρτηση με τον άνθρωπο ως εντεύθεν, με τον  θεό ως επέκεινα, και με το άγνωστο ως μυστήριο προς αποκάλυψη. Αυτού του κόσμου της πραγματικότητας, των φαινομένων  και των νοουμένων, της λογικής, των ουσιών και των εννοιών, των σημείων, των σημαινόντων και των σημαινομένων. Εκείνου του κόσμου, που αρχικά θεοποιείται, μεταγενέστερα ανθρωποποιείται, και κάποτε καταστρέφεται, χωρίς καμιά προσέγγιση φύσης και ιστορίας, καμιά ενότητα ατόμου και κοινωνίας, καμιά αρμονία ανθρώπου και περιβάλλοντος. Αλλά και του κόσμου που υφίσταται την επιβολή εθνών πάνω σε άλλα έθνη, κοινωνικών τάξεων  πάνω σε άλλες κοινωνικές τάξεις, ανθρώπων πάνω σε άλλους ανθρώπους, του κόσμου που δοκιμάζει τα δεινά του πολέμου, του εγκλήματος, της φτώχειας, του κόσμου που πορεύεται μέσα στην απελπισία, την αντίφαση και την αντίθεση, στην πάλη για την υπέρβαση κάθε δυστυχίας.

Η συνείδηση μου φιλοσοφεί για τα εγκόσμια, τα ανθρώπινα και τα θεία. Ωστόσο ο θεός ο ίδιος εκφεύγει του φιλοσοφείν, δραπετεύει από κάθε περιορισμό και υπερβαίνει κάθε ελευθερία. Γιατί ο θεός δεν υπάρχει, ούτε καν είναι, αλλά υπερείναι. Απομένει όμως η πίστη, η ελπίδα, η προσδοκία σε μια μυστική θεολογία του αιώνιου, χριστιανικού, τριαδικού Θεού, του θεανθρώπινου λόγου και του αγίου πνεύματος, της μιας ουσίας και των τριών υποστάσεων, της διάκρισης θείας ουσίας και ενέργειας, κτιστής και άκτιστης. Του θεού νοουμένου αποφατικώς ως όντως όντος, ως ενός και απολύτου, ως αγάπης, αλήθειας και φωτός, ως επέκεινα ουσίας και ενέργειας, που συγκροτείται ως υπερείναι, κατά τρόπο υπέρλογο, υπερούσιο και υπερνοητό, που ενεργεί κατά χάρη, μυστηριακά και αποκαλυπτικά. Του θεού που κατευθύνει τα πάντα προς την ενότητα, τον άνθρωπο προς τη θέωση, τον χρόνο προς την αιωνιότητα. Και του θεού της Ορθοδοξίας ως κοινωνίας, εκκλησίας, ελευθερίας, πέρα από τα καθολικά δόγματα των κανόνων, του λογικού συστήματος, της εκκοσμίκευσης, και τις προτεσταντικές αιρέσεις του ευσεβισμού, της ανταπόδοσης, του προορισμού.

 

*

 

ΤΟ ΑΠΕΙΡΟ

Η ΙΔΕΑ, ΤΟ ΔΕΟΝ ΚΑΙ Η  ΠΡΑΞΗ

Η συνείδηση γνωρίζει, αξιολογεί, επιθυμεί. Η αληθινή γνώση, η ελεύθερη βούληση, το υψηλό πάθος οδηγούν στην πράξη, στην αλλαγή, στο δρόμο προς την τελειότητα. Είμαι, γνωρίζω, θέλω, προχωρώ, ανέρχομαι, κατέρχομαι, πλησιάζω και απομακρύνομαι ανάμεσα στο φως του κόσμου και στο σκοτάδι της έλλειψής του, διαμέσου του ιδεατού και του πραγματικού, μεταξύ του φαίνεσθαι και της επίφασης.  Από το είναι στο δέον, στον αγώνα για την αλήθεια, την αρετή, την ομορφιά της φύσης, της ζωής, της ίδιας της συνείδησης.  Η συνείδηση διατρέχει την απόσταση από την ιδέα στην πράξη, από τη θεωρία στην πραγματικότητα, από το μηδέν στο άπειρο.

Μια συνόλη φιλοσοφία (εκδήλωση του έρωτα προς τη σοφία, ως αλήθεια, αρετή και κάλλος), συγκροτείται  από την ιστορία της φιλοσοφίας (ιδεαλισμός, υλισμός, διαλεκτικός υλισμός, φαινομενολογία, υπαρξισμός, μεταφιλοσοφία), τη μεθοδολογία της φιλοσοφίας (γνωσιοθεωρία, λογική, θεωρία της αλήθειας), την ουσία της φιλοσοφίας (οντολογία, μεταφυσική, αξιολογία), αλλά και την πρακτική της φιλοσοφίας ως δεοντολογίας, (ηθική, δίκαιο, αισθητική). Ο καθορισμός των αξιών της ζωής, της κοινωνίας και του προσώπου, η ορθή κατεύθυνση της πολιτικής, της οικονομίας και της παιδείας, η αναζήτηση του οράματος ενός καλύτερου κόσμου ειρήνης, ανθρωπινότητας και αδελφοσύνης, μέσα στο γενικό πλαίσιο της ελευθερίας, της δικαιοσύνης, της ισότητας, είναι έργο της φιλοσοφίας.

Αυτή η φιλοσοφία έχει χρέος και αποστολή να μεταμορφώσει τον κόσμο, σε ένα πραγματικό, αιώνιο, και αληθινό κόσμημα, σε ένα κόσμο με ουσία, με νόημα και με αξία, σε μια κοινωνία σοφίας, αγάπης και δικαιοσύνης, με συνείδηση της ιστορίας, της πραγματικότητας και του μέλλοντος. Και μια φιλοσοφική διακήρυξη οφείλει πάντα να καλεί, να παρακινεί, να ενισχύει κάθε συνείδηση στην υπηρεσία της αποδόμησης του ψεύδους, του κακού, της κατεστημένης εξουσίας,  στο έργο της αξιολόγησης όλων των πραγμάτων και των ιδεών. Κάθε συνείδησης στον αγώνα της υπέρβασης, της επανάστασης, της θεμελίωσης κάθε φορά μιας καινούργιας συνείδησης. Μιας φιλοσοφικής συνείδησης, που θα συνεχίσει το έργο της φιλοσοφίας, το καθολικό και το επιμέρους, πέραν του τυχαίου, της αποξένωσης, του πεπερασμένου, προς το απόλυτο, το αιώνιο, το άπειρο.

 

 

*

 

 

 

 

 

 

ΕΥΡΩΕΚΛΟΓΕΣ   2024

(Η  ΕΥΡΩΠΗ  ΑΥΤΟΔΙΑΛΥΟΜΕΝΗ)

 

Άρθρο του Στρατή Παπαμανουσάκη

 

Τι έχει απομείνει πια από την ιστορία, τον πολιτισμό και την ιδέα της Ευρώπης; Πόσοι άραγε από τους κρητικούς θυμούνται ακόμη τον Κρηταγενή Δία, που ερωτεύτηκε την πανέμορφη βασιλοπούλα Ευρώπη και την έφερε στην Κρήτη, για να τελέσει εδώ τον ιερό τους γάμο; Πόσοι έλληνες αισθάνονται τη σημασία της νικηφόρας Ναυμαχίας της Σαλαμίνας για την Ευρώπη; Και ποιοι ευρωπαίοι κατανοούν το χρέος τους για το Βυζάντιο, που επί χίλια χρόνια υπερασπίστηκε τον χώρο και την έννοια της Ευρώπης;

Από τα Ουράλια όρη μέχρι τον Ατλαντικό ωκεανό, η Ευρώπη αποτέλεσε χωνευτήρι γεωγραφικό, φυλετικό, πολιτισμικό. Στην προϊστορία, άνθρωποι από τη Βόρεια Αφρική, τη Μέση Ανατολή, την Ευρασία, οι πρώτοι ευρωπαίοι, κυνηγοί και συλλέκτες αρχικά, γεωργοί και κτηνοτρόφοι αργότερα, μεταλλουργοί και έμποροι στο τέλος. Η Ευρώπη μπαίνει στην ιστορία με τους κρήτες, τους ίωνες και τους δωριείς, που διαμορφώνουν την ελληνική πολιτιστική συνιστώσα. Η λατινική συνιστώσα, από τη βασιλεία στη δημοκρατία και στην αυτοκρατορία, διαμορφώνει το κράτος. Και από τον ελληνορωμαϊκό κόσμο, γεννιέται το Βυζάντιο, προπύργιο του ελληνισμού, του χριστιανισμού και της ρωμαϊκής παράδοσης. Πέρα απ’ αυτό, τα “βαρβαρικά” βασίλεια δημιουργούν την καρολίγγεια Ευρώπη, τη ρωμανική, τη φεουδαρχική, την παπική Ευρώπη. Και όταν, από το χριστιανικό σχίσμα και τις σταυροφορίες μέχρι την άλωση, το Βυζάντιο πέφτει, από το θάνατό του αναγεννιέται η Δυτική Ευρώπη. Ο ουμανισμός, οι ανακαλύψεις των νέων χωρών, η επιστήμη ωθούν στη μεταρρύθμιση, στην ανάπτυξη, στον σχηματισμό των νέων κρατών. Η μοναρχία, ο κλήρος, η αριστοκρατία, οδηγούν τους ευρωπαίους από πόλεμο σε πόλεμο. Ο εκατονταετής (1337-1455), ο τριακονταετής (1618-1648), ο επταετής πόλεμος (1756-1763), διαμορφώνουν τον θρησκευτικό, τον δυναστικό, και τον πολιτικό χάρτη της Ευρώπης. Ύστερα οι γαιοκτήμονες, κατόπιν οι αστοί και τέλος οι εργάτες μετατρέπουν τον πόλεμο σε επανάσταση. Στην αγγλική επανάσταση του 1648, στη γαλλική επανάσταση του 1789, στη ρωσική επανάσταση του 1917.

Μέσα από αυτά, η Ευρώπη προχωρεί με τις ρωγμές, τις συγκρούσεις  και τις διασπάσεις, στην πολιτική, την οικονομική και την πνευματική της ανάπτυξη. Σταματά τους άραβες και τους οθωμανούς, δημιουργεί τα εθνικά κράτη, κυριαρχεί στον κόσμο. Και τότε ξαναφανερώνεται μια παλιά ιδεολογία, η ιδέα της ευρωπαϊκής ενότητας. Τα σχέδια του Ερρίκου Δ΄, του Γουίλιαμ Πενν, του Αββά Σαιν Πιέρ, του Κάντιου, του Κοντ, είχαν προηγηθεί. Η ευρωπαϊκή κοινωνία του Σαιν Σιμόν παρουσιάστηκε το 1814,  η ιερά συμμαχία των λαών του Μπερανζέ το 1818, το σύμφωνο αδελφοσύνης του Μαντσίνι το 1834, η ομοσπονδιακή αρχή του Προυντόν το 1863, η διεθνής κυβέρνηση του Λοριμέ και η ευρωπαϊκή συνομοσπονδία του Μπλίντσλι το 1877-1878. Όμως ο δρόμος δεν είναι εύκολος, καθώς περνά από τους ναπολεόντειους πολέμους στις εθνικοαπελευθερωτικές επαναστάσεις, στον γαλλογερμανικό πόλεμο, στους βαλκανικούς πολέμους, στον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο, στον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, στον ψυχρό πόλεμο. Αλλά στον 20ο αιώνα, ύστερα από το Υπόμνημα του Αριστείδη Μπριάν του 1929 και τη Δήλωση του Ρομπέρ Σουμάν του 1950, αρχίζει η οικοδόμηση των πρώτων ευρωπαϊκών οργανισμών. Ευρωπαϊκός Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας, Δυτικοευρωπαϊκή Ένωση (1948), Συμβούλιο της Ευρώπης (1949), Ευρωπαϊκή Κοινότητα Άνθρακα και Χάλυβα (1951), Κοινή Αγορά, Ευρατόμ (1956), Θεσμοί της ΕΟΚ (1958), Ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη (1985), Ευρωπαϊκή Ένωση (1992). Ρώμη, Μάστριχτ, Άμστερνταμ, Ευρώπη των έξι, των δώδεκα, των δεκαπέντε. Ύστερα η Ευρώπη των εικοσιπέντε επιτέλους προχωρεί για την ολοκλήρωσή της. Αλλά είναι τότε ακριβώς που αρχίζει η αντίστροφη πορεία της.

 

Τα δραματικά γεγονότα του 1989 αποτελούν μια από τις σημαντικότερες στιγμές της παγκόσμιας ιστορίας, όχι μόνο του 20ου αιώνα, αλλά και ολόκληρης της νεότερης ιστορίας της ανθρωπότητας. Η Γαλλική Επανάσταση του 1789 έφερε την αστική τάξη στην εξουσία και η Ρωσική Επανάσταση του 1917 δημιούργησε το κράτος της εργατικής τάξης. Η επαναστατική φοιτητική εξέγερση του 1968, αποτέλεσμα και έκφραση των μεταβολών και των μετατοπίσεων στην ύπαιθρο, στην κοινωνία, στην εργατική τάξη, αποτέλεσε την τελευταία ζητωκραυγή της παγκόσμιας επανάστασης. Η (αντ)Επανάσταση (ας την πούμε έτσι) του 1989 θεμελίωσε την παγκοσμιοποιημένη Νέα Τάξη της αμερικανικής μονοκρατορίας.

Το κύριο επακόλουθο του 1989 είναι η κατάρρευση του συστήματος της σοσιαλιστικής κοινωνίας και οικονομίας και η αλλαγή γενικότερα του συστήματος της ισορροπίας Ανατολής - Δύσης. Αυτές οι αλλαγές επέφεραν τεράστιες οικονομικές, κοινωνικές και πολιτικές αναδιαρθρώσεις με συνέπεια τη δημιουργία νέων σχηματισμών αντιπαραθέσεων. Εφιαλτική πλέον πρόβαλε η απειλή ενσωμάτωσης των ανθρώπων και των λαών σε μια μονοδιάστατη, χωρίς ελπίδα, κοινωνία καταπίεσης της ψυχής και του σώματος, κοινωνία απλών καταναλωτών μονοπωλιακών προϊόντων και κατευθυνόμενης κουλτούρας.

Αυτή η παγκοσμιοποίηση είναι πρώτα παγκοσμιοποίηση της οικονομίας, των πολυεθνικών και του χρηματιστηριακού κεφαλαίου. Χρησιμοποιείται ως μέσο επέκτασης της οικονομικής επικυριαρχίας των ισχυρών και σε περιοχές όπου, λόγω συνοριακών και πολιτιστικών εμποδίων, δεν μπορούσε μέχρι τώρα να ασκήσει την κερδοσκοπία της.

Είναι κατόπιν παγκοσμιοποίηση της τεχνολογίας και της επικοινωνίας, που στις επιδιώξεις της συμβαδίζει με την οικονομική παγκοσμιοποίηση και την υπηρετεί δουλικά. Είναι η διασπορά των πυρηνικών όπλων, τα μεταλλαγμένα τρόφιμα, η αποχαυνωτική τηλεόραση. Αυτή η όχι ηθικά και πολιτικά ουδέτερη τεχνολογία, διαστρέφει χωρίς αιδώ τις μεγάλες αρχές της επιστήμης, καταστρέφει συνειδητά την ουμανιστική αποστολή των Πανεπιστημίων, καταργεί την έννοια της Παιδείας. Είναι ο θρίαμβος της χειρότερης μορφής του προτεσταντικού ατομοκεντρισμού. Και προετοιμάζει έτσι τελετουργικά τη θυσία ολόκληρης της ανθρωπότητας στους σκοπούς της παγκοσμιοποίησης.

Είναι ακολούθως παγκοσμιοποίηση της πολιτικής που μεταβάλλει τις αρχές, τους σκοπούς και τα προγράμματα των διεθνών οργανισμών κατά τις επιθυμίες του πλανητάρχη. Είναι μια πολιτική της μη πολιτικής, που περιφρονεί όλους τους παραδεδεγμένους κανόνες του δικαίου και της ηθικής, που αγνοεί την εθνική κυριαρχία και στρέφει τα ανθρώπινα δικαιώματα, κατ’ επιλογήν, κατά του διεθνούς δικαίου. Που χρησιμοποιεί με πρωτοφανή αλαζονεία, υποκρισία και ανηθικότητα, τον πόλεμο, την καταστροφή και την ερήμωση για την επιβολή της κυριαρχίας της.

Είναι τέλος πολιτιστική παγκοσμιοποίηση που αποβλέπει στην εξασθένιση αρχικά και στην εξαφάνιση αργότερα, των εθνικών πολιτισμών, κάθε στοιχείου που αποτελεί κληρονομιά της ιστορίας των λαών. Τα πάντα, από τη γλώσσα, την παράδοση και την τέχνη, μέχρι τον τρόπο ζωής, τη θρησκεία, τα ήθη και τα έθιμα κάθε χώρας, προορίζονται για το χωνευτήρι της επικυρίαρχης υποκουλτούρας του ενός και μοναδικού τρόπου σκέψης, που ασύδοτη, πανίσχυρη και χωρίς κανένα δισταγμό, προχωρεί στην επιτυχία των σκοπών της.

 

Στο κλίμα αυτό ανακόπτεται η τάση “συνταγματοποίησης” και ολοκλήρωσης της Ευρώπης. Η δημοκρατική, η δικαιοκρατική, η κοινωνική αρχή παραμένουν μετέωρες στο θεσμικό οικοδόμημα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Αντί μιας νέας αρχιτεκτονικής για την Ευρώπη, ισχυροποίηση των συντηρητικών θεσμών που επιβάλλονται από πάνω, χωρίς δημοκρατική και πολύ περισσότερο κοινωνική νομιμοποίηση. Οι ευρωπαίοι διατηρούν έτσι τις αμφιβολίες τους για την Ευρώπη.

Στο μεταξύ η Ευρώπη αποβάλλει σταδιακά τις ευρωπαϊκές αρχές της. Αρνείται πια την ολοκλήρωσή της, το κοινό ευρωπαϊκό σπίτι, την ομοσπονδία όλης της Ευρώπης. Την ευρωπαϊκή συνείδηση και την ευρωπαϊκή πράξη. Μεταβάλλεται έτσι σε εξάρτημα της αμερικανικής πολιτικής, στο καθεστώς των πολυεθνικών εταιρειών, των τραπεζών, των κεφαλαιούχων. Απεμπολεί τις ευρωπαϊκές αξίες που βασίζονται στην ελληνική παιδεία, στην χριστιανική πίστη, στη ρωμαϊκή οργάνωση. Αντί του σεβασμού στον άνθρωπο, στην προσωπικότητα, στην κοινότητα, η αποθέωση του δογματισμού, του αυταρχισμού, του ατομοκεντρισμού. Αντί για Ελευθερία, Μέτρο, Αλήθεια, περιορισμοί, εκμετάλλευση, μνημόνια.

Αντί κοινωνικής πολιτικής, πολιτικής οργάνωσης, ισόρροπης ανάπτυξης, σταθερότητας στον κόσμο, ανοχής των άλλων πολιτισμών, συνεργασίας μ’ όλες τις χώρες και τους λαούς, τυφλή υπακοή στο αμερικανικό κατεστημένο, παράδοση στον νατοϊκό ιμπεριαλισμό, προετοιμασία για τον δρόμο του πολέμου, καταπάτηση όλων των δικαιωμάτων, τερματισμός του ευρωπαϊκού δρόμου.

 

Και σήμερα, ύστερα από μια παγκόσμια οικονομική κρίση, από τον κλυδωνισμό της μεγάλης επιδημίας, και από τον πόλεμο που κυριαρχεί μέσα στην ήπειρό μας, τι άλλο από αίμα, φτώχεια, βία, απομένει στο απόθεμα της ευρωπαϊκής εμπειρίας; Μας έταξαν ευημερία, ειρήνη, ελευθερία. Και μας έφεραν την οικονομική, πολιτική και κοινωνική κατάρρευση, με το σχέδιο κατάργησης λαών, εθνών και πολιτισμών και το αυθαίρετο διευθυντήριο των Βρυξελλών, υποτελές στις ΗΠΑ και στο ΝΑΤΟ, να μας τραβά στον όλεθρο ενός πυρηνικού πολέμου. Χωρίζοντας την ανατολή από τη δύση της Ευρώπης, δεν αποκόπτομε μόνο τις παραδόσεις, την ταυτότητα, τον ενεργειακό πλούτο της ηπείρου μας. Κατεδαφίζομε για χάρη των υπερατλαντικών αφεντικών την ίδια την ιδέα της Ευρώπης, ανοίγομε την πόρτα του φρενοκομείου της φρίκης στον κόσμο, και αφαιρούμε κάθε ελπίδα των λαών για το μέλλον. Τυφλός όποιος δεν βλέπει από τη μια παραίτηση, απάθεια, αποχή από τις ευρωπαϊκές διεργασίες και από την άλλη οργή, αγανάκτηση, μίσος για ολόκληρο το ευρωπαϊκό σύστημα. Και το φυσικό αποτέλεσμα, ενίσχυση του δεξιού κατεστημένου, ανησυχητική άνοδος του ακροδεξιού μετώπου, ανεπαρκής έκφραση μιας «αριστεράς», όσης και όπου απόμεινε, ύστερα από τον συγχρωτισμό, τη συνενοχή και την ευθύνη της συνοδοιπορίας της με την αντίδραση στην προοπτική της Νέας Τάξης.

Και να η (αντι)Ευρώπη, που περνά μπροστά μας, γυμνή από κάθε ευρωπαϊκή ιδέα, με τα αιμάτινα κουρέλια  του πολέμου, με τα κίτρινα σημάδια της αρρώστιας, με την κάτωχρη όψη της φτώχειας, εξουθενωμένη, θλιβερή, διαλυμένη, αυτοδιαλυόμενη στον δρόμο της παγκόσμιας Ιστορίας. Την Κυριακή ψηφίζομε, για αυτή ή για μια άλλη Ευρώπη;

 

ΠΕΘΑΙΝΟΝΤΑΣ  ΣΤΗ  ΓΑΖΑ

Άρθρο του Στρατή Παπαμανουσάκη

 

Εδώ και τρεις εβδομάδες όλοι οι δρόμοι συγκλίνουν στη Γάζα. Οι δρόμοι της γεωγραφίας, της ιστορίας, του πολιτισμού. Οι παγκόσμιοι δρόμοι, των Μεγάλων Δυνάμεων, της διπλωματίας, των συμφερόντων και των  πολέμων. Οι δρόμοι του ιμπεριαλισμού, του πετρελαίου, της αποικιοκρατίας και του εθνικισμού. Οι δρόμοι της Κοινωνίας των Εθνών, του Ερυθρού Σταυρού και του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών, με τα ανενεργά ψηφίσματα, τα αδιέξοδα, την αδυναμία να συμβαδίσει η βούληση των λαών με τις αποφάσεις των κυβερνήσεων.  Οι δρόμοι της Ανατολής, του Ανατολικού Ζητήματος, του εβραϊκού και του παλαιστινιακού ζητήματος. Οι δρόμοι των περσών και των ελλήνων, των αράβων και των σταυροφόρων, των κρητομινωϊτών φιλισταίων αποίκων και του εβραϊκού λαού του Ιεχωβά. Οι δρόμοι του Ψηφίσματος του 1947 για τη δημιουργία των δύο κρατών, Ισραήλ και Παλαιστίνης και της διεθνούς πόλης της Ιερουσαλήμ, οι δρόμοι των αραβοϊσραηλινών πολέμων, της Ιντιφάντα και των συνθηκών του Καμπ Ντεϊβιντ και του Όσλο, του εβραϊκού τείχους των δακρύων και του τείχους  διαχωρισμού, του τεμένους Αλ Ακσά και του Ναού της Αναστάσεως. Και ακόμη οι δρόμοι της Ευρώπης, από την Αθήνα στην Ιερουσαλήμ και στη Ρώμη, οι δρόμοι της φιλοσοφίας, της πίστης και του δικαίου, του διεθνούς δικαίου και του δικαίου του πολέμου, του ανθρωπιστικού δικαίου, των Συνθηκών της Χάγης και της Γενεύης, της προστασίας των αμάχων, των αιχμαλώτων και των τραυματιών. Aλλά και οι δρόμοι του Άουσβιτς, οι δρόμοι του σιωνισμού και του αντισημιτισμού, του Ολοκαυτώματος και της γενοκτονίας, με τις εναλλασσόμενες όψεις τους.

Όλοι οι δρόμοι σήμερα οδηγούν στη Γάζα. Στη Γάζα, μια περιφραγμένη φυλακή, ένα ανοικτό στρατόπεδο προσφύγων, ένα σωρό ερειπίων, όπου δυόμιση εκατομμύρια παλαιστινίων, βομβαρδίζονται, λιμοκτονούν και πεθαίνουν. Στη Γάζα όπου η Χαμάς συγχέεται με την Παλαιστίνη, όπου η τρομοκρατία αντιμάχεται με την κατοχή και τον πόλεμο, όπου ο πολιτισμός συγκρούεται εκατέρωθεν με τη βαρβαρότητα. Στη Γάζα των χιλίων τετρακοσίων ισραηλινών νεκρών και των διακοσίων τριάντα ομήρων, των οκτώ χιλιάδων παλαιστινίων νεκρών και των πολλαπλάσιων τραυματιών, των καταστραμμένων υποδομών, σπιτιών, σχολείων, τζαμιών και εκκλησιών, στη Γάζα του αίματος, της φωτιάς και του θανάτου. Στη Γάζα, όπου έχει μετακινηθεί τώρα ο Αρμαγεδδών, όπου πάνω από τον λόγο της Βίβλου, του Ευαγγελίου, του Κορανίου, υψώνεται η κλαγγή των όπλων, η σάλπιγγα της Αποκάλυψης, ο ρόγχος του θανάτου.

 Όλοι οι δρόμοι έχουν σταματήσει τώρα στη Γάζα, οι δρόμοι, του ανθρωπισμού, της ειρήνης, των αξιών της ζωής. Στη Γάζα δολοφονείται τώρα η ίδια η ζωή, πεθαίνει η ίδια η ανθρωπότητα, καταστρέφεται ο ίδιος ο πολιτισμός. Όσο διαβάζετε αυτές τις γραμμές ένα ακόμη παιδί σκοτώνεται στη Γάζα, ένας ακόμη θάνατος σηματοδοτεί τον δικό μας θάνατο, ένας ακόμη νεκρός προστίθεται στον μακρύ κατάλογο του θανάτου. Για  αυτό σταματήστε τώρα τον πόλεμο, την καταστροφή, τον θάνατο. Μην αφήσετε να πεθάνουν όλα στη Γάζα, ο άνθρωπος, η ζωή, το πνεύμα. Αντισταθείτε.

 

 

 

 

ΜΕΤΕΚΛΟΓΙΚΑ 2023

 

Άρθρο του Στρατή Παπαμανουσάκη

 

“Η Ιστορία διδάσκει, αλλά δεν υπάρχουν μαθητές”

 Αντόνιο Γκράμσι

 

Απότυχε και πάλι η προσπάθεια να ζωντανέψει το ενδιαφέρον του απλού πολίτη για τα κοινά, να αναλάβει έκαστος τις ευθύνες του για το πολιτικό μέλλον του τόπου, να κρίνει ανεπηρέαστος κόμματα και πολιτικές, που έχουν καθηλώσει τη χώρα στην πιο σκληρή περίοδο της μετα-μεταπολιτευτικής της πορείας. Κοντά στο ήμισυ των εγγεγραμμένων ψηφοφόρων η αποχή. Και έχομε έτσι μια κυβέρνηση που  αντιπροσωπεύει το ένα πέμπτο του λαού να κυβερνά τα άλλα τέσσερα πέμπτα του. Αναζητήστε τώρα έναν άλλον ορισμό της ολιγαρχίας.

Αλλοίμονο για τη Δημοκρατία μας, δεν είναι μόνο η έλλειψη της δημοκρατικής νομιμοποίησης, που τη υπονομεύει. Δεν είναι καν ο μνημονιακός ζυγός των 99 χρόνων υποταγής στην ουσιαστική κυριαρχία των ξένων. Είναι κάτι πολύ περισσότερο, η κατάρρευση της αντίστασης στο κατασκευασμένο μέλλον αυτής της χώρας, η απογοήτευση από την πολιτική, η άρνηση του αγώνα απελευθέρωσης και η προσαρμογή στο μονοδιάστατο πολιτικό, κοινωνικό, οικονομικά, ηθικό και πνευματικό περιβάλλον.

Οι διπλές εκλογές του 2023 ανέδειξαν από τη μια πλευρά την κυβέρνηση της ελάχιστης προσδοκίας, στη γραμμή της συντηρητικής προσδιορισμένης κατεύθυνσης, της περαιτέρω καπιταλιστικής εκμετάλλευσης του τόπου, προς χάρη των επικυρίαρχων  αφεντικών, των ολιγαρχών και των συνεργατών τους. Κόντρα στις επιτακτικές ανάγκες λύσεων στα εθνικά προβλήματα, τις κοινωνικές πολιτικές, υγείας, στέγασης, παιδείας, και στα θέματα της δικαιοσύνης, των θεσμών, και της οικονομίας. Από την άλλη, μια αντιπολίτευση καθημαγμένη, πολυδιασπασμένη, ξεπερασμένη πια, στις νέες συνθήκες. Και αδύνατη να συμβάλει στην αναζήτηση θετικών εξελίξεων, στο τέλμα που έχει εγκλωβιστεί και παραμένει. Δεν είναι μόνο η αξιωματική αντιπολίτευση, που συμπολιτευόμενη των μνημονίων, έλαβε καθυστερημένα το μερίδιο της απαξίωσης, λόγω πλήρους αποτυχίας της να προβάλει μια αριστερή προοπτική στη χώρα. Ούτε και το άλλο μέρος της λεγόμενης κεντροαριστεράς, που πρώτο έδειξε τον δρόμο της πανάθλιας υποταγής στο ΔΝΤ και στα διεθνή πλοκάμια της παγκόσμιας τάξης, χωρίς ανάληψη ευθυνών και προσπαθώντας με ληγμένα υλικά να ξανακτίσει την εικόνα του, καθήλωσε τα ποσοστά του στο επίπεδο του μικρομεγαλισμού του.  Εξ άλλου δεν υπάρχει επαρκής λόγος να αρκούμαστε στην αύξηση της δύναμης της μόνης συνεπούς κομμουνιστικής παράταξης, γιατί δεν έγινε κατορθωτό, για πολλούς λόγους πέρα από τη δική της ευθύνη, να δημιουργηθεί τό ρεύμα, που θα δείχνει μια δυναμική πορεία  αλλαγής των συσχετισμών, λαϊκής συμμετοχής και ανατροπής της υφιστάμενης κατάστασης πραγμάτων. Από εκεί και πέρα στην αριστερά  η εναλλαγή στα έδρανα της  Βουλής των δυο αποκομμένων άκρων της, μάλλον δεν παρέχει καμιά ευκαιρία για αλλαγή υπέρ των λαϊκών συμφερόντων. Και ως προς τη λεγόμενη άκρα δεξιά, η διατήρηση των δυνάμεων του προηγούμενου σχηματισμού, καλύφθηκε από δυο νέα κόμματα, έκφραση της αντισυστημικής ή και συστημικής διαμαρτυρίας, που δεν πρόκειται βέβαια να παίξουν σπουδαίο ρόλο στην μεταβολή της πολιτικής στασιμότητας της χώρας. Ωστόσο η διατήρηση σημαντικής δύναμης της νεοναζιστικής εξωδεξιάς, παρά ή και ίσως εξ αιτίας της μάλλον λανθασμένης δικαστικής αντιμετώπισης της, αντί της πολιτικής αντιπαράθεσης, οδηγεί σε ένα ξεκάθαρο, καθόλου ευοίωνο μήνυμα για το μέλλον.

Ιδού λοιπόν το μετεκλογικό ελληνικό σκηνικό του  2023. Συντήρηση, αδράνεια, διάσπαση, εκεί που χρειάζεται πρόοδος, δράση ενότητα, η ουσιαστική πλειοψηφία απέναντι στη μειοψηφία, η Δημοκρατία ενάντια στην ολιγαρχία, η αλλαγή αντί του κατεστημένου. Αλλά πέρα από αυτή την ενδοσκόπηση, ποια είναι η θέση της Ελλάδας στην Ευρώπη, τι κάνει η Ευρώπη μες στον κόσμο,  πως αντιμετωπίζει ο κόσμος τα μεγάλα σύγχρονα προβλήματα του; Aς προσπαθήσομε να δούμε χωρίς παρωπίδες την κατάσταση.

Συνοπτικά, περιβάλλον, επιδημίες, πείνα, μετανάστευση, οικονομία, τεχνητή νοημοσύνη, εξαχρείωση ηθών, πόλεμος, τα κυριότερα παγκόσμια προβλήματα, που έστω και μόνο ένα από αυτά στην έξαρσή του, μπορεί να θέσει σε κίνδυνο όλο τον πλανήτη. Αντιμετώπιση καμιά, το αντίθετο, κάνομε ότι μπορούμε για να φθάσομε στο σημείο μηδέν, του μη παρέκει.

Ειδικότερα η Ευρώπη, το μέρος της, που συγκροτεί τη λεγόμενη Ευρωπαϊκή Ένωση, ξεχνώντας ότι μένουν εκτός της Βρετανία και Ρωσία, ο γίγαντας με τα πήλινα πόδια, τι άλλο είναι από παράρτημα της Αμερικής, εντολοδόχος και διεκπεραιωτής των εντολών της. Χωρίς ουσιαστική ενότητα, μια οικονομική συγκυρία εκμετάλλευσης των μικρών από τους μεγάλους, χωρίς πολιτικές, ηθικές και πνευματικές αρχές, αρνούμενη να αντιμετωπίσει τα μεγάλα διεθνή προβλήματα, πριονίζοντας το κλαδί της ύπαρξης της χάριν του κεφαλαίου, της νατοϊκής στρατηγικής και του δικαιωματισμού, που αφήνει τον πολίτη στη γωνία και αναθέτει στην ελίτ την εκπροσώπηση του.

Και η Ελλάδα ανίκανη, να αντιμετωπίσει τα ιδικά της, πόσο μάλλον να παίξει ένα ρόλο στα μεγάλα προβλήματα της Ευρώπης και του κόσμου.

Ο πολιτισμός δεν υπήρξε ποτέ κάτι σταθερό, αυτόματο και αυτονόητο, αλλά κτιζόταν με πολλή προσπάθεια υλική και πνευματική όλων των παραγόντων του. Χρειαζόταν πάντοτε μια βάση σταθερότητας, μια δύναμη προόδου, και αρχές ικανές να περιλάβουν όλη την κοινωνία. Η αρχαία Ελλάδα κατέρρευσε με την αυτοκαταστροφική διάλυση της πόλης, του μέτρου και της δημοκρατίας. Παρόμοια και η Ρώμη, και ανάλογα το Βυζάντιο, έπεσαν μάλλον από την εσωτερική εξαχρείωση των θεσμών τους παρά από τις βαρβαρικές επιδρομές. Οι νεότερες αυτοκρατορίες, πολύ πιο σύντομες για να αποκτήσουν σταθερές βάσεις πολιτισμού, διαλύθηκαν πριν από αυτές, κατά σειρά, Πορτογαλία, Ολλανδία, Ισπανία, Βρετανία, Αυστροουγγαρία, Γερμανία, Ρωσία, Ιαπωνία. Φαίνεται πως έρχεται η σειρά της Αμερικής και της Ευρώπης, καθώς η Κίνα, η Ινδία, το Ισλάμ, μπαίνουν στο πλαίσιο της παγκόσμιας ιστορίας.  Ας είμαστε προσεκτικοί στις εξελίξεις. Μπροστά μας εξελίσσεται ένας μεγάλος πόλεμος, με την πυρηνική απειλή να κρέμεται ως δαμόκλεια σπάθη πάνω από τα κεφάλια μας. Η Ουκρανία έχει πάρει τα χαρακτηριστικά μιας Ισπανίας του εμφυλίου πολέμου, όπου αντιπαρατέθηκαν δι αντιπροσώπων οι μεγάλες δυνάμεις της εποχής. Το ίδιο και τώρα η Αμερική, η Ευρώπη, και το ΝΑΤΟ με άμεση ανάμειξη, πολεμούν ενάντια στη Ρωσία, ενώ η Κίνα, η Περσία, οι ΒRICS, η Τουρκία αναμειγνύονται όλο και περισσότερο.

 Υπάρχουν τρία ιστορικά παραδείγματα για τη Ρωσία. Το 1812 ο Κουτούζωφ  κατέστρεψε τη μεγάλη στρατιά του Ναπολέοντα έξω από τη Μόσχα. Το 1920 η σοβιετική κυβέρνηση συνέτριψε τον λευκό στρατό και τους δυτικούς υποστηρικτές του, μαζί (ας μην το ξεχνάμε) και το δικό μας εκστρατευτικό σώμα, κατά σύμπτωση,  στην Κριμαία. Το 1943 η γερμανική επίθεση  σταμάτησε στο Στάλινγκραντ και στη συνέχεια ο Κόκκινος Στρατός ύψωσε το σφυροδρέπανο στην Καγγελαρία του Βερολίνου. Είναι αδύνατο η Ουκρανία, όση βοήθεια κι αν πάρει, να μπορέσει να αντιμετωπίσει μια υπερδύναμη, που νιώθει να απειλείται, ύστερα από μια σειρά εξελίξεων σε βάρος των δικών της συμφερόντων. Η Αμερική θέλει να φθείρει τη Ρωσία από μακριά και η Ευρώπη παίζει τον ρόλο του συνεργού ως εκούσιου θύματος, καταστρέφοντας τουλάχιστον την οικονομία της, αντί να προσπαθήσει να συμβάλει σε μια ειρηνευτική προσπάθεια, ενώ στο εσωτερικό της αναπτύσσονται δυνάμεις εντροπίας, που μακροπρόθεσμα μπορούν να οδηγήσουν σε ένα νέο μεσοπόλεμο, ότι αυτό μπορεί να σημάνει.

Βέβαια τα διδάγματα της ιστορίας αγνοούνται, η ιστορία διδάσκει ότι δεν διδάσκεται, και ότι δεν υπάρχουν διδασκόμενοι αυτής της διδασκαλίας. Ανάμεσα στους ελληνικούς καλοκαιρινούς καύσωνες, πού όρεξη και καιρός για την Ιστορία. Προηγούνται παρασάγγας τα μπάνια του λαού, ο ωχαδελφισμός, οι ωραίες καμπύλες της παραλίας. Αναγκαστικά ακολουθεί το Φθινόπωρο και  ύστερα ο Χειμώνας.

 

ΕΚΛΟΓΙΚΑ 2023

 

Άρθρο του Στρατή Παπαμανουσάκη

 

«Βλάπτουν κι οι τρείς τους την Συρία το ίδιο»

(Κωνσταντίνος Καβάφης, Άς φρόντιζαν)

 

Στενάχωρες οι τωρινές βουλευτικές εκλογές. Χωρίς αισιοδοξία και ελπίδα. Φρόντισαν για αυτό από καιρό τα κόμματα της εξουσίας. Ανενδοίαστα ψηφίστηκε το πρώτο Μνημόνιο, μετά από το «λεφτά υπάρχουν». Με δικαιολογία το mea culpa και τα «αντίμετρα», το δεύτερο. Και με το εθελούσιο «πιστόλι στην κρόταφο» το τρίτο. Ανοησία, εμπαιγμός, αυταπάτη, ή καταστροφή, όλεθρος και προδοσία μαζί, περιφρονώντας απροκάλυπτα τα λαϊκά, κοινωνικά και εθνικά συμφέροντα της χώρας.

Τα αποτελέσματα, περιαγωγή της χώρας σε κατάσταση δουλοπαροικίας, παραχώρηση του δημόσιου πλούτου, εξαφάνιση της μεσαίας τάξης, φυγή της νεολαίας στο εξωτερικό, υπέρογκο δημόσιο και ιδιωτικό χρέος, τεράστιο έλλειμμα, καταστροφή του παραγωγικού ιστού της χώρας, ευθείες απειλές της εθνικής κυριαρχίας εξ ανατολών, καταπίεση της εθνικής μειονότητας στην Αλβανία, απεμπόληση της ψυχής της Μακεδονίας. Σήμερα η χώρα έχει μετατραπεί σε προκεχωρημένη στρατιωτική αμερικανική βάση, κατάντησε ανύπαρκτη η Δημοκρατία με το παρακράτος των παρακολουθήσεων, φτωχοποιήθηκε ο πληθυσμός και εμπαίζεται με τα κάθε λογής επιδόματα, που καταλήγουν στις μεγάλες επιχειρήσεις, διαλύθηκε το δημόσιο σύστημα υγείας,  εκπλειστηριάζονται εκατοντάδες χιλιάδες ακίνητα προς όφελος των funts, ανεβαίνει στα ύψη η εγκληματικότητα, και δολοφονούνται οι επιβάτες των σιδηροδρόμων.

Και τι προτείνεται από τους αυτουργούς της τραγικής κατάστασης της χώρας. Υποσχέσεις, σταθερότητας, αλλαγής, κυβερνησιμότητας, αυτοδυναμίας, συνεργασίας, ότι μπορεί να μετατρέψει τη λαϊκή αγανάκτηση και οργή σε θετική ψήφο για την επόμενη κυβέρνηση. Μέριμνα, όχι για τη θεραπεία των κακών της χώρας, αλλά για την εξασφάλιση της εξουσίας και συνέχιση της ως τώρα πολιτικής τους. Μπερδεύτηκαν με το σύστημα της απλής αναλογικής, αγρεύουν συμμαχίες, και προοιωνίζονται νέες αποστασίες. Κατακεραυνώνουν  όσους αμφισβητούν την ικανότητα των πρώην πρωθυπουργών να κυβερνήσουν και λοιδωρούν τα λεγόμενα μικρά κόμματα, που προσπαθούν να υψώσουν, έστω μια φωνή διαμαρτυρίας. Αλλά γιατί να ανησυχούν για την πρωτοκαθεδρία, αφού μεταξύ τους, ωραία και καλά θα τα βρουν, καθώς δεν έχουν διαφορές στις βασικές πολιτικές τους, τη μνημονιακή πολιτική, τις δεδομένες συμμαχίες και αξίες και τον κοινό προσανατολισμό προς το ίδιο δοκιμασμένο σύστημα διακυβέρνησης της χώρας;

Βαρύ το εκλογικό τοπίο της Κυριακής, σκυθρωπό, με προβληματισμένους τους πολίτες, μεγάλο μέρος τους αναποφάσιστους, ή και αρνητικά διακείμενους σε κάθε  εκλογική διαδικασία. Αλλά αν έχει τραυματισθεί η Δημοκρατία, κανείς δεν μπορεί να τη θανατώσει, αρνούμενος το καθήκον του να μετέχει στα κοινά, έστω και μια φορά μόνο στην τετραετία. Καμιά αποχή λοιπόν από την ψηφοφορία δεν συγχωρείται. Δεν είναι εύκολη βέβαια η επιλογή του ψηφοδελτίου, ούτε μπορεί κανείς να υποδείξει  σε άλλους, το κόμμα που θα ψηφίσουν. Μπορεί μόνο να διακρίνει τη ουσία από την προπαγάνδα, να εκτιμά ανυστερόβουλα τα γεγονότα, να λέει ελεύθερα τη γνώμη του πάνω στα δημόσια πράγματα, όσο ακόμη διατηρούνται οι αρχές της Δημοκρατίας.

«Μόνοι γάρ τόν τε μηδέν τώνδε μετέχοντα ούκ απράγμονα, αλλ’ αχρείον νομίζομεν»,  έγραψε ο Θουκυδίδης στον Επιτάφιο. Θέλει άραγε κανείς, να είναι άχρηστος στον τόπο του, ή επιλέγοντας το γενικό συμφέρον, αντίθετα με την πολιτεία των τριών, που έβλαψαν εξ ίσου τη Συρία, να ανοίξει ένα πέρασμα σε μια νέα εποχή για την Ελλάδα;

 

 

ΤΟ ΦΑΝΤΑΣΜΑ ΤΗΣ ΜΕΤΑΝΕΟΤΕΡΙΚΟΤΗΤΑΣ

 

Άρθρο του Στρατή Παπαμανουσάκη

 

«Καθ’ ό,τι αν κοινωνούμεν αληθεύομεν, 

καθ’ ό,τι δ’ αν ιδιωτεύομεν, ψευδόμεθα»

Ηράκλειτος, Αποσπάσματα

 

Η Νεοτερικότητα ήρθε, σχηματικά, ως μια μορφή συνθέσεως Αρχαιότητας και Μεσαιωνικότητας. Μετά τη δυτική Αναγέννηση, κατά τις τρεις περιόδους  της νεοτερικής εποχής, τον Διαφωτισμό, τον Ρομαντισμό και τον Μοντερνισμό, εμπεδώθηκαν διαλεκτικά η Λογική, η Επιστήμη και η Ελευθερία, ως βάσεις της οργανωμένης κοινωνικής ζωής. Οι αντιπαραθέσεις μεταξύ γνώσης, βούλησης και συναισθήματος κατέληξαν σε μια εξισορρόπηση, ώστε αλήθεια, αρετή και κάλλος να συναντώνται, εν τέλει, τουλάχιστον θεωρητικά, σε μια κατάσταση ειρήνης, προόδου και ανθρωπισμού. Ένα οικουμενικό όραμα, μια διεθνής τάξη πραγμάτων, μια κοινωνική απελευθέρωση, συναποτέλεσαν ένα γενικό αίτημα, ώστε οι παραβιάσεις του να θεωρούνται εξαιρέσεις του κανόνος. Ειδικότερα στην Ευρώπη των εθνών, προσδιοριζόμενη ως σύνθεση ελληνικής φιλοσοφίας, χριστιανικής πίστεως και ρωμαϊκού δικαίου, επικράτησαν μετά τη Συνθήκη της Βεστφαλίας, τη Γαλλική και τη Ρωσική Επανάσταση, η ανεξιθρησκεία, η ακαδημαϊκή ελευθερία, η τάξη δικαίου, οι κοινωνικοί θεσμοί και τα ατομικά δικαιώματα.

Ήδη όμως η νέα εποχή, ο μεταμοντερνισμός, η Μετανεοτερικότητα, αμφισβητεί, αρνείται και ανατρέπει όλες τις προηγούμενες αρχές του πολιτισμού μας. Η αλήθεια είναι ότι σε όλες τις εποχές υπήρξαν μεγάλες αντιφάσεις, τις οποίες όμως κατόρθωνε να γεφυρώνει η Ιστορία. Κατά την αρχαιότητα η δουλεία, κατά τη Μεσαιωνικότητα ο θρησκευτικός φανατισμός, κατά τη Νεοτερικότητα ο πόλεμος, επισκίασαν κατά πολύ τα φωτεινά επιτεύγματα της εποχής τους. Αλλά υπήρξε πάντοτε η διέξοδος, η παιδεία, η ηθική, η πολιτική, για να ανοίξει τον δρόμο προς την πρόοδο. Σήμερα ένα φάντασμα πλανιέται πάνω από τον κόσμο, το Φάντασμα της Μετανεοτερικότητας. Ο πόλεμος, η μόλυνση, το παράλογο, ως ένας ολοκληρωτισμός χωρίς αντιστάσεις. Ως απάρνηση της γνώσης χάριν της πληροφορίας, της πολιτικής χάριν της οικονομίας, της ελευθερίας χάριν των δικαιωμάτων, της ηθικής χάριν του εγωϊστικού συμφέροντος, της λογικής χάριν του ενστίκτου. Τέλος ως παγκοσμιοποίηση της μονοδιάστατης σκέψης, ως νομιμοποίηση του παρά φύσιν, ως εγκατάλειψη του ανθρωπισμού και δημιουργία του μετανθρώπου.

Ξέρομε πως ο πολιτισμός δεν υπήρξε έμφυτος στον άνθρωπο και δεν έμεινε άφθαρτος στην ιστορία της ανθρωπότητας. Κάθε γενιά πρέπει να συνεισφέρει τα επιτεύγματά της στον πολιτισμό, γιατί διαφορετικά, η διακοπή της πορείας του επιφέρει και την πτώση του. Για τη διαμόρφωση και τη διατήρηση ενός πολιτισμού είναι απαραίτητοι οι φυσικοί και οικονομικοί παράγοντες, αλλά χρειάζονται επίσης οι πολιτικοί και ηθικοί κανόνες, που δημιουργούν τάξη και οργάνωση στην κοινωνία. Το κράτος και το δίκαιο, η οικογένεια και η πίστη, υπό οποιαδήποτε μορφή, είναι απολύτως αναγκαία για τον άνθρωπο. Μόνον έτσι μπορεί, παραμερίζοντας τον φόβο της προσωρινότητας και του θανάτου, να δώσει έννοια και αξία στη ζωή του, να δημιουργήσει την κληρονομία, που θα προσφέρει στους διαδόχους του.

Αλλά η Μετανεοτερικότητα είναι ήδη παρούσα, εκτοπίζοντας αρχές, παραδόσεις και κανόνες των προηγούμενων εποχών. Εν πρώτοις η παγκοσμιοποίηση προβάλλει όχι μόνο την ομογενοποίηση της πολιτικής και της οικονομίας, αλλά και του πολιτισμού και της ηθικής τάξεως. Προβάλλει επίσης την παγκόσμια εφαρμογή της ασύδοτης τεχνολογίας, με τις καταστροφικές συνέπειές της στη φύση, στο περιβάλλον και στον ίδιο τον άνθρωπο. Και ακόμη οι συνθήκες παγκοσμιοποίησης ευνοούν τη διάδοση ασθενειών και μολύνσεων, όπως η γνωστή μας Covid 19, η οποία και αν ακόμη τιθασευτεί, δεν αποκλείει νέες μεταλλάξεις, πιθανόν περισσότερο δραστικές. Ένας νέος κυοφορούμενος, αν δεν έχει ήδη αρχίσει, παγκόσμιος πόλεμος, με μια πυρηνική καταστροφή, είναι βέβαιο ότι δεν θα διακρίνει νικητές και ηττημένους. Η ζωή σ’ ολόκληρο τον πλανήτη τότε θα καταστραφεί. Κατά τον ίδιο τρόπο η παγκόσμια πολιτική και κοινωνική ισορροπία, βασισμένη σ’ ένα σύστημα κανόνων συλλογικής ασφάλειας, ανθρωπιστικών και ηθικών αρχών, με την ανοχή της διαφορετικότητας και της αποφυγής αναμείξεως στα εσωτερικά των άλλων χωρών, κλωνίζεται επικίνδυνα από την κατάργησή του. Κατ’ επέκταση έχει άμεσες επιπτώσεις και στο εσωτερικό των κρατών, όπου αναλογικά η θεσμοποίηση της βίας και της ισχύος εξαφανίζει κάθε ίχνος κοινωνικής συνοχής και εξαπολύει τις εγωιστικές, διαλυτικές δυνάμεις του ανθρώπου προς κάθε κατεύθυνση.

Ύστερα η χρεωκοπία του διεθνούς συστήματος ισορροπίας μέσω του διεθνούς δικαίου, των διεθνών οργανισμών και των εθνικών κρατών, έχει οδηγήσει σε μια νέα πραγματικότητα. Η απώλεια μεγάλου μέρους της κρατικής εξουσίας και η δυνατότητα βίαιης επέμβασης στο εσωτερικό των κρατών, οδηγεί σε ευρύτερους κρατικούς σχηματισμούς, ακόμη και σε ιδέες παγκόσμιας ομοσπονδίας, σε μια πρωτόγνωρη Αυτοκρατορία. Ήδη ο πόλεμος της Ουκρανίας ως κατάληξη της αμερικανικής παγκοσμιοποίησης, οδηγεί στη νέα διαίρεση του κόσμου, σε γενικές γραμμές, με το ένα μέρος (Β. Αμερική-Ευρώπη-Αυστραλία-Ιαπωνία-Ν. Κορέα), να στρέφεται κατά του άλλου (Ρωσία-Κίνα-Ινδία-Βραζιλία-Ν. Αφρική-Ιράν-Β. Κορέα), αφήνοντας έτσι τον υπόλοιπο τρίτο κόσμο,   καταδικασμένο να ζήσει ως παρίας των ισχυρών, ή να μη ζήσει καθόλου. Αλλά ο μεγάλος πόλεμος ακολουθείται αναγκαστικά από άλλους μικρότερους περιφερειακούς πολέμους, όπως λόγου χάριν οι συγκρούσεις μεταξύ ελλήνων και τούρκων, ισραηλινών και αράβων, σέρβων και αλβανών. Επιπλέον η καταστροφή των πρώτων υλών και των πηγών ενεργείας οδηγεί αναποδράστως σε συρρίκνωση της οικονομίας, ελλείψεις τροφίμων και ανεργία και ακολούθως σε τεράστια κύματα προσφύγων από τις υπανάπτυκτες περιοχές, ρατσισμό και κοινωνικές εντάσεις. Θα επιβιώσει άραγε ο κόσμος απ’ αυτή τη μεγάλη σύγκρουση  που έρχεται;

Εξ’ άλλου οι συνθήκες ζωής στη νέα εποχή υποβαθμίζονται, όχι μόνο ποσοτικά με την πτώση του εισοδήματος και της απασχόλησης, με τον πληθωρισμό και την ακρίβεια, ξαναγυρίζοντάς μας σε ένα νέο Μεσαίωνα. Κυρίως μεταβάλλεται ουσιαστικά η φύση της εργασίας, της κοινωνικής ασφάλισης, της οικονομικής ζωής. Από την υλική δύναμη των εργατών του μαζικού εργοστασίου περνούμε στην πνευματική,  άυλη και επικοινωνιακή εργατική δύναμη των νομάδων του διαδικτύου. Η τεχνογνωσία μπορεί να καταργήσει ουσιαστικά τους μισθωτούς εργαζόμενους, να διαστρέψει τις εργασιακές σχέσεις και να επιφέρει τεράστια κύματα ανεργίας. Μέσα στις συνθήκες εξαφάνισης του γνωστού μας κράτους-πρόνοιας, αυτό θα καταλήξει σε μια βίαιη διάλυση του κοινωνικού ιστού, σε διαστροφικές καταστάσεις, σε μορφές πρωτόγνωρης περιθωριοποίησης, βίας και εγκληματικότητας, ουσιαστικά δηλαδή στον θάνατο της κοινωνίας. Είναι πλέον καθημερινά τα φαινόμενα δράσης εγκληματικών συμμοριών και μάλιστα και παιδικών, εκτέλεσης πολλών συμβολαίων θανάτου, διάπραξης σεξουαλικών ενδοοικογενειακών εγκλημάτων, παρά φύσιν ασέλγειας απροστάτευτων προσώπων, δολοφονικής βίας κατά γονέων και τέκνων. Ας προστεθεί επίσης και η αστυνομική βία, η  πλημμυρίδα των οικονομικών εγκλημάτων, οι καταχρήσεις, οι δωροδοκίες, τα πολλαπλά σκάνδαλα επωνύμων. Και η κατάσταση αντί να βελτιώνεται χειροτερεύει.

Η ίδια η Δημοκρατία, το κράτος του Δήμου, η λαϊκή εξουσία, έχει μεταβληθεί ουσιαστικά από προπύργιο της ελευθερίας σε δικτατορία του θεάματος και των ισχυρών που κρύβονται πίσω του. Η τηλεόραση δεν αρκείται στη μετάδοση των πληροφοριών, αλλά δημιουργεί η ίδια τα γεγονότα, μετατοπίζοντας το κέντρο των εξελίξεων από τον φυσικό τους χώρο στις οθόνες. Αλλά χωρίς την απαραίτητη γνώση δεν είναι δυνατή η έκφραση της ορθής βούλησης. Ο πολίτης αδυνατεί να ασκήσει την  ελευθερία του, να συμμετάσχει στην πολιτική ζωή, να καθορίσει τη ζωή του, αρκούμενος μόνον στα ατομικά δικαιώματα και μάλιστα καθ΄ υπερβολή, ώστε συχνά αυτά να έρχονται σε αντίθεση με το γενικό κοινωνικό συμφέρον, τους θεσμούς και την ενότητα του εθνικού κράτους.

Τέλος η απροσδόκητη πρόοδος της τεχνικής, η νέα ευγονική, οι εφαρμογές της τεχνητής νοημοσύνης, μας βρίσκουν ανέτοιμους, χωρίς το αναγκαίο ηθικό αντίβαρο που θα ισοσταθμίσει τη δύναμη με την αρετή. Φοβούμαστε πως έχει κλονισθεί ανεπανόρθωτα η ισορροπία ανάμεσα στην ανθρώπινη ουσία και στις ανθρώπινες ενέργειες. Ο θάνατος του Θεού, η απομάγευση της Φύσης, η αχρησία του Λόγου, συνθέτουν ένα σκηνικό καταστροφής.Έχει τονισθεί ότι η ιδεολογική και πνευματική κρίση της εποχής μας προέρχεται κυρίως από την αντίληψη που διαμόρφωσε ο σύγχρονος άνθρωπος για τον εαυτό του, ως όντος ορθολογικού με πλήρη αυτάρκεια, για τον κόσμο ως αυτονόητου δεδομένου και για τη ζωή ως απλού βιολογικού γεγονότος. Η καταστροφή των πολλαπλών στρωμάτων της ανθρώπινης ύπαρξης δημιούργησε τον μονοδιάστατο άνθρωπο, που βιώνει πλέον της ιστορία του χωρίς τέλος και χωρίς νόημα. Μέσα σ’ αυτό το μεγάλο δίκτυο της οικονομίας, της τεχνολογίας, της καταστροφής των πολιτισμών αρχίζουν να εμφανίζονται φαινόμενα εντροπίας, ουσιαστικά διεργασίες ανισορροπίας, που μπορεί ασφαλώς να οδηγήσουν στη διάλυση του συστήματος, σ’ ένα χάος απ’ όπου τίποτα δεν μπορεί να εξέλθει.

Εδώ και έναν αιώνα ο Νίτσε αποκάλεσε την εποχή του ως Ευρωπαϊκό Μηδενισμό. Η αντινομία ιδανικού και πραγματικού και ο πεσιμισμός που συνεπάγεται η κατάρρευση του συστήματος αξιών, αποτυπώθηκε έντονα στους δυο παγκόσμιους πολέμους που ακολούθησαν, στις δεκάδες συγκρούσεις, από το Βιετνάμ μέχρι το Αφγανιστάν και στον συνεχιζόμενο, με άγνωστη κατάληξη, πόλεμο της Ουκρανίας. Πόλεμος, μόλυνση, καταστροφή, αχρηστία της φιλοσοφίας, παραδοξότητα της επιστήμης, διάψευση της πολιτικής, πάνω απ’ όλα έλλειψη νοήματος στη συνεχιζόμενη φθορά του κόσμου, να η εικόνα που παρουσιάζεται  ως απολογισμός του 20ού και προοίμιο του 21ου αιώνα  στη νέα χιλιετία που άρχισε. Ένας Παγκόσμιος Μηδενισμός απειλεί, ως τερατώδες, εφιαλτικό και αποτρόπαιο φάντασμα, την ανθρωπότητα. Το Φάντασμα της Μετανεοτερικότητας,  ο υπερεφιάλτης του 1984 (Orwell) τρομοκρατεί ήδη τους πολίτες της Cita Dolente (Dante), μέσα στην Έρημη Χώρα (Eliot).

Είναι επομένως άμεσο καθήκον, καθήκον όλων των ανθρώπων που σκέφτονται, καθήκον της διανόησης, που εκφράζει την καθολικότητα και τις αξίες του πολιτισμού η αντίσταση σ’ αυτή την καταστροφική πορεία. Είναι καθήκον όλων των ανθρώπων της δράσης, των πολιτικών και κοινωνικών παραγόντων, των ανθρώπων και των λαών, που αγαπούν αυτόν τον πλανήτη και την ιστορία του, να αντιπαρατεθούν, χωρίς δισταγμό και φόβο σε αυτές τις δυνάμεις του ολέθρου. Να αντισταθούν, να πολεμήσουν και να νικήσουν. Να αποτρέψουν το σκοτεινό μέλλον, τη διάλυση και το τέλος του πολιτισμού μας. Το Φάντασμα της Μετανεοτερικότητας πρέπει με κάθε τρόπο να εξαφανισθεί.